Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

matik rivoyat deya janr qaydi bilan drama sifatida 
berilgan. Ikki asar syujet va kompozitsiyasida ham 
ba’zi o‘zgarishlar ro‘y bergan. Bu asar keyingi yillar 
o‘zbek dramaturgiyasida chinakam hodisa bo‘ldi. Bir 
necha viloyat sahnalarida namoyish qilinib, poytaxt-
da o‘tgan “Seni kuylaymiz, zamondosh!” nomli nufu-
zli teatr festivalida oliy o‘ringa munosib deb topildi. 
Asar o‘zining yuksak badiiyati va dramatizmi bilan 
ham zamonaviy, ham ijtimoiy-falsafiy mavzudagi 
asarlarga rosmana ehtiyoj sezayotgan teatrlarimizni 
uyg‘otib yubordi.
Asar bosh qahramoni Orol bobo umri bir joyga 
borganida, keksalik huzur-halovatidan voz kechib, 
atrofiga ovuldagi uch-to‘rt yosh-yalangni yig‘ib, 
Orolga suv keltirish harakatida yuribdi, chol va un-
ing shogirdlari qayiq yasab uylarning tomlariga joy-
lashtirishadi, suvdan esa darak yo‘q. Aql bilan o‘ylab 
qarasangiz haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ertakna-
mo bir vaziyat, ehtimol rivoyat deyilishiga ham shu 
sababdir?! Axir dunyoning ne-ne olimlari, notiqlari, 
rahbarlari, siyosatchilari katta-katta anjumanlarda 
chiqishlar qilib, Orolni qutqarish haqida bong urma-
sin, bu fojia ko‘z o‘ngimizda sodir bo‘layotgan bir 
pallada yolg‘iz qariya va bir necha yosh yigitning 
qo‘lidan ne ham kelardi? Biroq bu ham asar haqida-
gi yuzaki paydo bo‘lgan taassurot, xolos. Asli Orolga 
suv kelmasligini Orol boboning o‘zi ham fahmlaydi. 
Bu yerda Orol dengizining haqiqatda qurib borishi 
insonlar boshiga olib kelgan foijialar bilan birgalikda 
yana bir gap – insonlarning ma’nan qurib borayotgan 
botiniy “Orol”i haqida ketayotir, buni sinchkov kitobx-
on darhol fahmlaydi. Ha, adib Orol dengizining qu-
rib borishi bilan birgalikda inson ruhiyatidagi g‘oyat 
murakkab masalalarga javob izlaydi, umrini ro‘yoga 
sarflayotgan chol timsolida vijdoni uyg‘oq, e’tiqodi 
mustahkam qahramonni yaratadi.
Erkin A’zamning deyarli barcha kinoqissalari tas-
malarga ko‘chib, kino mulkiga aylangan bo‘lsada, 
baribir rejissyorlar ekranda bu asarlarni tom ma’no-
da yozuvchi istagandek aks ettira olmagani, badi-
iy mohiyati, estetik olami, poetikasiga chuqur kirib 
borolmaganini qayd etish lozim. Bu haqida adibning 
o‘zi shunday deydi: “…nomi qayd etilgan o‘sha o‘n 
filmning birortasidan oxirigacha ko‘nglim to‘lmagan, 
- deb yozadi Erkin A’zam. – Shunday bo‘lishini old-
indan bilganim uchun ham men ularga oz-moz kino 
tusini berib, dangal kinoqissa atab, ammo-lekin 
boshidanoq kitobga mo‘ljallab yozaman: kino qilinsa 
qilinar, bo‘lmasa o‘qilar-ku”.
2
Biz bu bilan adib asar-
larini ekranlashtirgan kinorejissyorlar ijodini inkor 
etmoqchi emasiz, aslo. Zotan, Yusuf Roziqov, Ja-
2 
Аъзам Э. Танҳо қайиқ: киноқиссалар. –Тошкент: Шарқ 
НМАК, 2017. – Б. 5.

---

102
Адабиётшунослик • Литературоведение • Literature 
hongir Qosimov, Bahodir Odilov, Ayyub Shahobiddi-
nov kabi turli avlodga mansub kinorejissyorlar milliy 
kinematografiyamizda Erkin A’zam fenomeni kashf 
etilishiga ozmi-ko‘pmi hissa qo‘shishdi. Ayniqsa, 
ustoz adibimiz kino san’atiga kirib kelishi va muvaf-
faqiyatlarga erishmog‘ida atoqli kinorejissyor Yusuf 
Roziqovning xizmatlari beqiyos bo‘lganini ko‘p bor 
ta’kidlaydi. Bularning barini nazarda tutgan holda 
aytamizki, filmlar alohida mavzu, biroq mutolaadan 
olinadigan taassurot, tuyg‘ular bo‘lak.