Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

boshi qora,
Xudoyim o‘g‘il bersin 
qoshi qora,
Rabiban aytib keldik 
eshigingga,
Xudoyim o‘g‘il bersin 
beshigingga.
Yo ramazon!
4
“Xudoyim o‘g‘il ber”ishini tilayotgan lirik 
“men”ning niyatini amalga oshirishi uchun 
bir qancha vositalardan unumli foydala-
nilgan.
“Boshi”, “qoshi”, “eshigingga”, 
“beshigingga” kabi qofiyadosh so‘zlar 
she’riy matn badiiyatini yuksaltirgan.
Ro‘za tut, namoz o‘qi, joning uchun,
Ro‘zaga zakot bergin moling uchun,
Rabiban aytar edi Usmon, Ali,
Qoldi bizga Yodgor Ali.
Yo ramazon!
5
Ushbu misralar bir tomondan musulm-
on insonning qarzlarini ado etishiga isho-
ra bo‘lsa, ikkinchidan qo‘shiq matnidagi 
talmehlar an’ananing qadimiyligidan dalo-
1 
Boboyev T. Adabiyotshunoslik asoslari. – Toshkent: 
O‘zbekiston, 2002. – B. 434.
2 
Quronov D. Adabiyot nazariyasi asoslari. –T.: Akademnashr, 
2018. – B. 225.
3 
Boboyev T. Adabiyotshunoslik asoslari. – Toshkent: 
O‘zbekiston, 2002. – B. 377.
4 
Habibulla G‘ofur. Xalq o‘yinlari, qo‘shiqlar va an’analarga bir 
nazar. – Toshkent: Kamalak, 1992. – B. 54-55.
5 
Habibulla G‘ofur. Xalq o‘yinlari, qo‘shiqlar va an’analarga bir 
nazar. – Toshkent: Kamalak, 1992. – B. 54-55.
lat beradi. Shu qo‘shiqning “Shoh Yusufni 
ovga olib chiqdilar” yoki “Rabiban aytar edi 
Usmon, Ali” misralaridagi “Yusuf, Usmon, 
Ali” kabi payg‘ambar alayhissalom, sahobai 
kiromlarning muborak nomlari bilan bog‘liq
talmehlar ramazonning qadim tarixidan vo-
qif qilish bilan birga, qo‘shiq poetikasida alo-
hida ahamiyat kasb etadi. Adabiyotshunos-
lik lug‘atida “Talmeh (ar.- chaqmoq chaqishi, 
ko‘z qirini tashlash, nazar solmoq)-mumtoz 
adabiyotdagi she’riy san’at, she’rda mash-
hur tarixiy voqea, shaxslar, badiiy asarlarga 
ishora qilish”
6
, deya keltiriladi. 
Ramazon aytib keldik eshigingizga, 
Qo‘chqordek o‘g‘il bersin beshigingizga
Misralaridagi Ramazon so‘zi metonimi-
ya sifatida qo‘llangan. Aslida, Ramazon 
qo‘shig‘ini aytib keldik ifodasi nazarda tuti-
ladi va shunday anglanadi. 
Osmondagi yulduzlar oy bo‘laman deydi-yo,
Bo‘yga yetgan qizlari to‘y bo‘laman deydi-yo.
Unga oshiq yigitlar boy bo‘laman deydi-yo!
Yo ramazon, Olloh-Olloh, may ramazon
7
Bir-biriga hamohang misralarda betakror 
xalq qo‘shig‘ining o‘ziga xos xususiyatlari-
dan biri - qisqa satrlarda katta hayot falsa-
fasini, hikmatini ifoda eta olishini ko‘rishimiz 
mumkin. Osmon, yulduzlar va oy - koinot 
jismlari, ushbu matnda tanosib san’ati si-
fatida qo‘llanib, qo‘shiq poetikasi go‘zalligi 
uchun xizmat qilgan. “Tanosib...daxldorlik, 
aloqadorlik – mumtoz adabiyotdagi she’riy 
san’at; fikrni bir-biriga aloqador, ma’no ji-
hatidan yaqin va o‘zaro mutanosib tushun-
chalarni bildiruvchi so‘zlar orqali ifodalash”
8
.
Bundan tashqari shu o‘rinda “Osmonda-
gi yulduzlar oy bo‘laman, deydi-yo, Bo‘yga 
6 
Quronov D. Adabiyotshunoslik lug‘ati / D.Quronov, 
Z.Mamajonov, M.SHeraliyeva. – Toshkent: Akademnashr, 2013. 
– B. 307.
7 
Aytuvchi: Bo‘rixol Jonnazarova 1945 yilda tug’igan. 
Surxandaryo viloyati, Quqo‘rg‘on tumani, Navbahor mahallasi. 
Yozib oluvchi Esanov Alijon. Yozib olindi: 2019 yil.
8 
Quronov D. Adabiyotshunoslik lug‘ati/D.Quronov, 
Z.Mamajonov, M.Sheraliyeva. – Toshkent: Akademnashr, 2013. 
– B. 311. 

---

119
yetgan qizlari to‘y bo‘laman, deydi-yo” 
misralari orqali parallelizm vujudga kel-
gan.”Parallelizm... yonma-yon turuvchi 
– xalq og‘zaki poetik ijodida, mumtoz va 
hozirgi she’riyatimizda faol qo‘llanilgan ba-
diiy san’at – poetik tasvir usullaridan biri. 
Bu usulda bir-biriga teng bo‘lgan ikki va 
undan ortiq narsa-hodisa yoxud xususiyat 
yonma-yon qo‘yilib, qiyosiy tahlil yo‘li bilan 
poetik mazmun ochiladi. Parallelizm asarda 
yagona poetik obraz yaratishga xizmat qildi-
riladi”
1
. Poetik ifodadagi ”yulduzlar”ning “oy 
bo‘l”ishiga o‘xshatish mubolag‘asi “Bo‘yga 
yetgan qizlar”ning “to‘y bo‘l”ishiga o‘xshatil-
ib, izohlangan. 
Boychechakday ochilib gulli bo‘ling,
Kelasi oy-yillar biz kelganda,
Qo‘sh kokili qo‘shilgan ulli bo‘ling,
Yo rayban, yo rayban, yo ramazon
2
.
“Boychechakday ochilib”, “Qo‘sh kokili 
qo‘shilgan” epitetlari matn uchun bebaho zi-
ynat sifatida qimmatlilik kasb etgan. “Epitet 
...ilova etilgan, izohlovchi – badiiy sifatlash, 
narsa-hodisaning belgisini obrazli ifodalay-
digan badiiy aniqlovchi”
3
. Xalq og‘zaki ijodi-
da eng ko‘p uchraydigan san’atlar sifatida 
e’tirof etiladi. Ifodaning jonliligini va estetik 
ta’sirchanligini oshiradi.