Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

Boybichcha momom bo‘g‘chasidan to‘n 
beraman deydi-yo,
Shu 
boy bobom qo‘tonidan qo‘y bera-
man deydi-yo!
Yoki:
Oq tanga, ko‘k tanga,
Chiqa qoling, 
jon yanga
4
.
Kuzatishimizcha, yuqoridagi misralarda 
“
Boybichcha”, “boy” so‘zlari orqali mo-
1 
Boboyev T. Adabiyotshunoslik asoslari. – Toshkent: 
O‘zbekiston, 2002. – B. 447.
2 
Jo‘rayev M, Shomusarov Sh. Ulug‘ oy udumlari. – Toshkent: 
Movarounnahr, 2001. – B. 3.
3 
Quronov D. Adabiyotshunoslik lug‘ati/D.Quronov, 
Z.Mamajonov, M.SHeraliyeva. – Toshkent: Akademnashr, 2013. 
– B. 369.
4 
Aytuvchi: Yusuf Tangirov. 1949 yilda tug‘ilgan. Surxandaryo 
viloyati, Oltinsoy tumani, Obod turmush mahallasi. Yozib 
oluvchi: Esanov Alijon. Yozib olindi: 2019 yil.
moning boybichchaligi, boboning boyligini 
ta’riflayotgan epitetlar aynan shu o‘rinda, 
bir o‘zakdan tashkil topgan so‘zlar sifatida 
ishtiqoq san’atini vujudga keltirgan.
Oq tanga, ko‘k tanga,
Chiqa qoling, jon yanga.
misralarida tangalarning “oq” va “ko‘klik” 
belgisi va yanganing yaqinligini bildiruvchi 
“jon” so‘zlari epitetlarni hosil qilgan bo‘lsa, 
ikkinchi misrada inversiya (o‘zgargan tartib) 
hodisasi ro‘y bergan. Shuningdek
, “jon yan-
ga” undalmasi orqali nido san’ati qo‘llan-
gan. Nido san’ati haqida nazariy manbalar-
da шундай yozilgan: “SHe’riyatimizda juda 
keng qo‘llangan nido usuli lirik qahramon-
ning boshqa shaxslarga, narsalarga xitob 
qilishi, ularga murojaat etgan holda o‘zining 
ichki kechinmalari, tuyg‘ulari, tilaklari, mulo-
hazalarini bayon qilishini nazarda tutadi. Bu 
xil tasvir asardagi timsollarning ma’naviy qi-
yofalarini jonliroq, ta’sirchanroq ifodalashga 
xizmat qiladi”
5
.
Dunyoga kelib ketgan payg‘ambarmi,
Otasi, onasidan to‘ygan bormi.
Otangiz onangizni aziz tuting,
Har bosgan izlarini ko‘zga surting
6
.
Ramazon qo‘shiqlarining lirik qahramo-
ni nasihatgo‘y inson obrazida gavdalana-
di. Lirik syujetning asosiy g‘oyasida axlo-
qiy-insoniy, islomiy-ma’rifiy tushunchalar 
aks ettirilgan. “Otangiz onangizni aziz tut-
ing, Har bosgan izlarini ko‘zga surting” kabi 
Sharqona axloq g‘oyalari aks etgan mis-
ralar fikrimizning yaqqol dalili bo‘la oladi. 
Ota-onaning inson kamolotidagi o‘rni beqi-
yosligini, qolaversa, ularni e’zozlash har bir 
farzandning muqaddas burchi ekanligini an-
glash mumkin. Hatto, Alisher Navoiy haz-
ratlari ota-onaning muqaddas zotlar ekanligi 
borasida shunday yozgan edi:
5 
Hojiahmedov A. Mumtoz badiiyat malohati. –Toshkent: 
Sharq, 1998. 
6 
Aytuvchi: Xursan Mamatqulova 1945 yilda tug‘ilgan. 
Surxandaryo viloyati, Qumqo‘rg‘on tumani, Yangiyer mahallasi. 
Yozib oluvchi: Esanov Alijon. Yozib olindi: 2019 yil.

---

120
Таълим • Образование • Education
Boshni fido qilg‘il ato qoshig‘a
Jismni qil sadqa ano boshig‘a.
 Kun tuningga aylagali nurfosh
Birisin oy angla, birisin quyosh
1
.
Quyidagi misralarda ham “So‘m-so‘m til-
lo, so‘m tillo” takrorining badiiy inkishofdagi 
go‘zal vositalardan biri ekanligini kuzatish 
mumkin:
So‘m-so‘m tillo, so‘m tillo,
Suvga solsa botmasin.
Xudo bergan keng davlat,
Tepkilasa ketmasin
2
.
Ushbu parchadan “Tillo”ning “Suvga 
solsa botmas”ligi, “Xudo bergan keng dav-
lat”ing “Tepkilasa ketmas”ligini tilash borasi-
da yuzaga chiqayotgan parallelizm va un-
dan unumli foydalanilganligini, qolaversa, 
uning xalq og‘zaki poetik ijodiga xos boy va 
keng qamrovli xususiyat ekanligini anglash 
mumkin.
Manav uyning to‘baragi