Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

isitma – kishining dilini o‘zi-
ga yoki boshqaga moyil etish maqsadida qilingan 
amal [O‘TIL-2, I; 335]; 
isitma-sovutma – kishining 
dilini o‘ziga yoki biror kimsaga moyil qilish yoki un-
dan “sovutish” maqsadida qilingan amal [O‘TIL-2, 
I; 335]; 
issiq-sovuq – kishini go‘yo biror kimsaga 
“isitadigan” yoki undan “sovutadigan” amal, duo va 
sh.k. narsalar [O‘TIL-2, I; 337]. Berilgan ta’riflardan 
ma’lumki, ushbu etnografizmlar jarayonning maz-
mun-mohiyati va maqsadi nuqtai nazaridan bir xil 
1 
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ўзбекистон миллий энци-
клопедияси 5-томлик, 1-том. –Тошкент, 2006-2008. – Б. 15.
2 
Юқоридаги манба. – Б 17.
etnografik hodisaning turli shakldagi sinonim nom-
lari hisoblanadi. Shu bois ham ularga keltirilgan 
izohlar bir-biriga juda o‘xshash va hattoki, bir xil de-
sak ham bo‘ladi. 
Shuningdek, ikki jildli izohli lug‘atda 
birinchi (bir-
inchi xotin) va 
katta (katta xotin) leksemalarining 
lug‘at maqolasi tarkibida keltirilgan etnografik birik-
malar ham mazmunan bir xil etnografik tushunchani 
ifodalaydi: 
birinchi xotin – ko‘p xotinli kishining eng 
katta xotini, bosh xotini [O‘TIL-2, I; 119]; 
katta xo-
tin – birinchi, bosh xotin [O‘TIL-2, I; 372]. Bunda: 
1) mazmunan bir xil izohlar takrorlangan; 2) bosh 
so‘zni izohlashning havola qilish, boshqa bir so‘zning 
ma’nosiga ishora qilish orqali ortiqcha ta’riflardan qu-
tulish tamoyilidan unumli foydalanilmagan. Tabiiyki, 
ushbu leksemalardan bittasiga izoh berish va qol-
gan so‘zliklarni shu izohlangan leksema ma’nosiga 
havola qilish ham mumkin edi. Biroq bu holat besh 
jildli izohli lug‘atda ham takrorlangan. Ya’ni ushbu et-
noleksemalarning har biri shu holdagi izohlari bilan 
takror berilgan. 
Ikki jildli izohli lug‘atda 
munchoq etnoleksemasi-
ga “shisha, tosh va sh.k. narsalardan yasaladigan, 
asosan, ziynat uchun ipga tizib bo‘yinga taqiladigan 
dumaloq yoki boshqa shakldagi donalar” deya izoh 
berilgan [O‘TIL-2, I; 481]. Ushbu leksemaga tuzilgan 
so‘zlik maqolasidan keyin 
ko‘z munchoq birikmasi 
uchraydi. Birikma etnografizm ekani ta’kidlanib, “yo-
mon ko‘z”dan asrash uchun ko‘zga yaqin bolalarga 
taqiladigan oq xolli qora munchoq” deya izohlan-
gan. Shuningdek, lug‘atda