Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

Noorganik pigment
— tabiiy yoki sintetik quruq, bo‘yovchi 
noorganik modda, dispersion muhitlarda erimaydi va plyonka hosil 
qiluvchi bilan LBQ hosil qiladi.
Organik pigment
— sintetik organik quruq bo‘yovchi modda 
(azo-, diazopigmentlar, ftalatsianin va b.), dispersion muhitlarda 
erimaydi va plyonka hosil qiluvchi bilan rangli emal va yorug1 
(to‘q) rangli, yuqori sifatli bo‘yoq hosil qiladi.
To ‘Idiruvchi
— quruq noorganik modda, dispersion muhitlarda 
erimaydi, yonish va bo‘yash xususiyati past, pigmentlarga qo‘- 
shimcha sifatida ishlatiladi, tiniq bo‘lmagan LBM tayyorlashda 
ularga xos xususiyatlar beradi va pigmentlar tejab qolinadi.
Plastifikator
— organik mahsulot, deyarli uchmaydi. LBQga 
elastiklik berish maqsadida plyonka hosil qiluvchiga qo'shiladi.
110

---

Nazorat savollari
1. L ok-bo‘yoq materiallar kom ponentlarini ta ’riflang.
2. L ok-bo‘yoq materiallar qoplama hosil qilishida sodir boMadigan 
fizik jarayonlarni tushuntirib bering.
3. Suyuq va kukunsimon lok -b o‘yoq materiallarni surkash usullarini 
tushuntirib bering.
4. Yupqa parda hosil qiluvchi moddalarga qanday moddalar kiradi?
5. S e llu lo z a efirlari aso sid a parda h o sil q ilu v ch i lo k - b o ‘yoq  
materiallarni aytib bering.
6. Oliflar deb qanday moddalarga aytiladi?
7. Sikkativ nima va u lok -b o‘yoq olishda qanday rol o ‘ynaydi?
8. 0 ‘sim lik m o y in in g parda h o sil q ilish k im y o v iy asoslarin i 
izohlang.
I l l

---

14-BOB.
EKOLOGIYA VAATROF-MUHITNI 
MUHOFAZA QILISH MASALALARI
P rezid en tim iz I.A. K arim ov global ekologik taxdid va 
muammolar haqida to ‘xtalib, «Ekologiya hozirgi zamonning keng 
miqyosidagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir, uni xal etish 
barcha xalqlarning manfaatlariga mos bo'lib, sivilizasiyaning hozirgi 
kuni va kelajagi ko‘p jihatdan ana shu muammoning hal qilinishiga 
bog‘liqdir» deb ta’kidlagan edi.
Jamiyat va tabiat, inson va yashab turgan muhit o‘rtasidagi 
o'zaro munosabat — insoniyatning abadiy muammolaridan biridir.
Hozirgi fan-texnika inqilobi davrida insonning tabiiy boy- 
liklaridan foydalanish imkoniyatlari g‘oyat kengaydi. Shu bilan birga 
sanoat ishlab chiqarishining tabiatga va atrof-muhitga xavfli, zararli 
ta’siri ancha ortdi.
Masalan, sayyoramizda har yili tashqi muhitga 70 mln. m3 dan 
ortiq zaharli gaz, 50 mln. tonna metan, 13 mln tonna neft va neft 
mahsulotlari chiqarilmoqda, suv havzalariga 32 km3 iflos sanoat 
suvlari quyilmoqda, 11 mln. gektar o‘rmon kesilmoqda va katta 
yong‘inlar tufayli yonib ketmoqda.
Toshkent shahrida bir sutkada 4000 tonna qattiq chiqindi, 
quyidagi m iqdorda havoni ifloslantiruvchi m oddalarni chiqa­
rilmoqda: qattiq zarrachalar 900 t/sut, oltingugurt 300 t/sut, azot 
oksidi 250 t/sut, ko‘mir vodorodi 200 t/sut, is gazi 150 t/sut va 
boshqalar.
Plastmassalarni qayta ishlashda atrof-muhitni ifloslantiruvchilarga 
quyidagilar kiradi: