Polimerlarni qayta ishlash texnologiyasi fanidan ma`ruzalar matni

Qo`shimcha adabiyot
2.
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva, "Ximiya", 1988 g. s. 433-456
88
11-MA`RUZA
REZINA - KO`P KOMPONENTLI SISTEMA SIFATIDA UNI QAYTA ISHLASH
"Rezina" - kompozitsion material, ozgina kuch (nagruzka) ta`sirida osonlik
bilan deformatsiyalaniShi mumkin va o`zini Shaklini katta deformatsiyadan so`ng qaytadan tiklaSh qobiliyatiga ega bo`lgan materialdir. Rezina buzilmasdan (uzilmasdan) turib (qoldiq deformatsiyasi deyarli yo`q bo`lib) 500-1000% nisbiy cho`ziliShga egadir. Ma`lumki, po`lat esa cho`ziliSh jarayonida o`zining qayiShqoqligini (uprugaya deformatsiya) atigi 1% ni taShkil etadi. Rezinaning bunday xususiyati yuqori elastik xususiyat deb ataladi. Bu ko`rsatkich katta ahamiyatga ega.
Bundan taShhari, rezinani muqim xarakteristikasi - uning kam qattiqligi. Bu
ko`rsatkich uning deformatsiyasi qayiShqoqlik xususiyatiga ega bo`liShi har xil valiklar yasaShda unga teng keladigan material yo`qligidan dalolat beradi.
Rezina yuqori iShqalaniSh koeffitsentiga egadir.
Suv va gaz
o`tkazuvchanliligi,agressiv muqit ta`siriga chidamligi bilan boshqa materiallardan ajralib turadi.
Rezina ko`p komponentli sistema, uni tayyorlaSh va buyum olish ancha murakkab va ko`p energiya talab qiladigan jarayonlar qatoriga kiradi. Rezina tayyorlaSh uchun yuqori molekulali polimerlar qo`llaniladi. Ulardan Shundaylari foydalaniladiki, qattiq (Shishasimon, kristall) holatdan yu?ori elastik qolatga
o`tiShida past (uy haroratidan past) haroratni taShkil xilgan bo`liShi kerak. Rezina tayyorlash uchun qo`llaniladigan elastomerlar odatda kauchuklar deb ataladi.
Ko`pincha kauchuklar rezinaga aylaniShi natijasida ularning
makromolekulalari orasida kimyoviy boq hosil bo`ladi, ya`ni to`rsimon boq hosil bo`ladi.
Kauchukdan taShhari rezina olishda har xil qo`Shimchalar (ingridientlar) iShlatiladi. Bular kauchuklarni qayta iShlaSh vaqtida kimyoviy aylaniShga olib keladi (plastikligini oshirish, choklaSh va h.k/) va rezina buyumlarining maxsus xossalarga ega bo`liShiga sabab bo`ladi.
Ingridientlar (qoriShmaning tarkibiy kismi) o`zlarining ta`siri bo`yicha quyidagilarga bo`linadi: vulkanlovchi agentlarga, vulkanizatsiyani tezlaShtiruvchi va aktivlovchi, to`ldiruvchilarga, plastifikatlarga va eskiriShdan saqlovchilarga, bularga har xil kimyoviy moddalar kiradi. Bularni qiymati kauchukka nisbatan birdan to o`nlab protsentlarni taShkil qiladi.
Fizik-mexanik xossalarini yaxshilash uchun: iShqalaniShga chidamliligini, qattiqligini, musnahkamligini va boshqa xossalarini yaxshilash uchun texnik
uglerod (saja) kukun qolida kam miqdorda qo`Shiladi.
Ko`p rezina buyumlar faqat rezinadan bo`lmasdan uning tarkibiga tekstil va metall armirlovchi materiallar kiritiladi. Misol uchun, avtomobil' Shinasini olsak, unda tekstil material (kord) 15-35% ni taShkil qiladi.
89