Polimerlarni qayta ishlash texnologiyasi

Asosiy adabiyot 
1.
"Osnovi texnologii pererabotki plastmass" pod red. V.N.Kuleznyova i
V.K.Guseva, Moskva, "Ximiya", 1995 g. s.463-484
Qo`shimcha adabiyot 
2.
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva,
"Ximiya", 1988 g. s. 433-456
88
11-MA`RUZA 
REZINA - KO`P KOMPONENTLI SISTEMA SIFATIDA 
UNI QAYTA ISHLASH
 
"Rezina" - kompozitsion material, ozgina kuch (nagruzka) ta`sirida osonlik
bilan deformatsiyalaniShi mumkin va o`zini Shaklini katta deformatsiyadan so`ng
qaytadan tiklaSh qobiliyatiga ega bo`lgan materialdir. Rezina buzilmasdan
(uzilmasdan) turib (qoldiq deformatsiyasi deyarli yo`q bo`lib) 500-1000% nisbiy
cho`ziliShga egadir. Ma`lumki, po`lat esa cho`ziliSh jarayonida o`zining
qayiShqoqligini (uprugaya deformatsiya) atigi 1% ni taShkil etadi. Rezinaning
bunday xususiyati yuqori elastik xususiyat deb ataladi. Bu ko`rsatkich katta
ahamiyatga ega.
Bundan taShhari, rezinani muqim xarakteristikasi - uning kam qattiqligi. Bu

---

ko`rsatkich uning deformatsiyasi qayiShqoqlik xususiyatiga ega bo`liShi har xil
valiklar yasaShda unga teng keladigan material yo`qligidan dalolat beradi.
Rezina
yuqori
iShqalaniSh
koeffitsentiga
egadir.
Suv
va
gaz
o`tkazuvchanliligi,agressiv muqit ta`siriga chidamligi bilan boshqa materiallardan
ajralib turadi.
Rezina ko`p komponentli sistema, uni tayyorlaSh va buyum olish ancha
murakkab va ko`p energiya talab qiladigan jarayonlar qatoriga kiradi. Rezina
tayyorlaSh uchun yuqori molekulali polimerlar qo`llaniladi. Ulardan Shundaylari
foydalaniladiki, qattiq (Shishasimon, kristall) holatdan yu?ori elastik qolatga
o`tiShida past (uy haroratidan past) haroratni taShkil xilgan bo`liShi kerak. Rezina
tayyorlash uchun qo`llaniladigan elastomerlar odatda kauchuklar deb ataladi.
Ko`pincha
kauchuklar
rezinaga
aylaniShi
natijasida
ularning
makromolekulalari orasida kimyoviy boq hosil bo`ladi, ya`ni to`rsimon boq hosil
bo`ladi.
Kauchukdan taShhari rezina olishda har xil qo`Shimchalar (ingridientlar)
iShlatiladi. Bular kauchuklarni qayta iShlaSh vaqtida kimyoviy aylaniShga olib
keladi (plastikligini oshirish, choklaSh va h.k/) va rezina buyumlarining maxsus
xossalarga ega bo`liShiga sabab bo`ladi.
Ingridientlar (qoriShmaning tarkibiy kismi) o`zlarining ta`siri bo`yicha
quyidagilarga bo`linadi: vulkanlovchi agentlarga, vulkanizatsiyani tezlaShtiruvchi
va aktivlovchi, to`ldiruvchilarga, plastifikatlarga va eskiriShdan saqlovchilarga,
bularga har xil kimyoviy moddalar kiradi. Bularni qiymati kauchukka nisbatan
birdan to o`nlab protsentlarni taShkil qiladi.
Fizik-mexanik xossalarini yaxshilash uchun: iShqalaniShga chidamliligini,
qattiqligini, musnahkamligini va boshqa xossalarini yaxshilash uchun texnik
uglerod (saja) kukun qolida kam miqdorda qo`Shiladi.
Ko`p rezina buyumlar faqat rezinadan bo`lmasdan uning tarkibiga tekstil va
metall armirlovchi materiallar kiritiladi. Misol uchun, avtomobil' Shinasini olsak,
unda tekstil material (kord) 15-35% ni taShkil qiladi.
89