Predmeti va vazifalari iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida iqtisodiy tahlilning mazmuni

Ifodalanish shakli bo‘yicha
♦

t
Nisbiy ko'rsatldchfar

t
Mutloq ko‘rsatkichlar

Foizda

i
Koeffisiyentda

3. 
   chizma. Ko'rsatkichlarni ifodalanish shakli bo ‘yicha tasniflanishi.
   

Ushbu ko‘rsatkichlar tizimi ham tahlil uchun metodologik asos sifatida keltirildi: Amaliyotda tahlilning maqsadi, obyekti va sohasiga qarab ko‘rsatkichlar tizimiga son va sifat jihatidan o‘zga- rishlar kiritilishi mumkin. Masalan, qishloq xo‘jalik korxonalari faoliyati tahlil qilinayotgan bo‘lsa, nisbiy ko‘rsatkich sifatida xosildorlik olinishi mumkin. Bu uchun barcha yalpi hosil miqdorini er maydoniga bo‘lib, shu, nisbiy ko‘rsatkichni topish mumkin. Xuddi shunday boshqa sohalarga ham yondashish lozim.
Ko‘rsatkichlar umumlashtirish darajasi bo‘yicha ham tasniflanadi. Chunki, har qanday ko‘rsatkich iqtisodiyotning u yoki bu jihatini ifodalaydi. Lekin iqtisodiy jarayonlar turli bosqichlarda, turli soha va bo‘g‘inlarda turlicha bo‘ladi. Bulami ifodalash uchun ko‘rsatkichlarga bir xil yondashib bo‘lmaydi. Masalan, korxona- ning asosiy vositalari umumiy hajmi mavjud. Bu korxona ko‘chmas mulkining umumiy miqdorini ifodalaydi. Bu, ko‘rsat- kich, ko‘rinib turganidek umumlashgan ko‘rsatkichdir. Ammo uning bir qismi binolar va inshoatlardan iborat bo‘lsa, yana bir qismi texnologiya va jihozlardan iboratdir.
Faqat binolaming yoki texnologiyaning qiymati umumlashgan ko‘rsatkichning bir qismini ifodalaydi. 0‘z navbatida texnolo- gryaning holati bugungi kun talabiga javob bo‘lishi, unnng unum- dorligi kabi ko‘rsatkichlar shular to‘g‘risida qo‘shimcha xulosalar, beradigan yordamchi ko‘rsatkichlardir.
Shu tufayli ko‘rsatkichlarni umumlashtirish darajasi bo‘yicha ham tasniflash muhim ahamiyatga ega.
Ushbu belgisi bo‘yicha ko‘rsatkichlar uch guruhga: umum- lashgan, qisman va yordamchi ko‘rsatkichlarga bo‘linadi (-rasm).
Umumlashgan ko‘rsatkichlarga odatda murakkab iqtisodiy jarayonlar majmuasini yaxlit holda ifoda etadigan ko‘rsatkichlar kiradi. Masalan, mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi. Bu umumlashgan ko‘rsatkich korxonada band bo‘lgan barcha xodimlar mehnatining samaradorligini ifoda etadi. Shu sohaga dahldor qisman ko‘rsatkichlarga asosiy xodimlar mehnat unumdorligi, yordamchi xodimlar, boshqaruv xodimlari mehnat unumdorligi kabi ko‘rsatkichlar kiradi.
Bulardan tashqari ushbu guruhga yordamchi ko‘rsatkichlar ham kiradi. Bu ko‘rsatkichlar nomiga mos ko‘rsatkichlar bo‘lib, umumlashgan va qisman ko‘rsatkichlami batafsil va to‘liq tushunish uchun, ulaming ichki murakkab tabiatini ifoda etishda qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlardir. Bu ko‘rsatkichlar tahlil jarayonida asosiy ko‘rsatkichlarga ta'sir etuvchi omillar sifatida ham qaraladi. Chunki umumlashgan ko‘rsatkichning shakllanishida qism^i va yordamchi ko‘rsatkichlar hissasi va ta'siri katta bo‘ladi.