Predmeti va vazifalari iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida iqtisodiy tahlilning mazmuni

Me'yoriy ko‘rsatkichlarga ko‘p hollarda mamlakat miqyosi- dagi, davlat manfaatlariga molik ko‘rsatkichlar kiradi. Masalan, bir kishining o‘rtacha non iste'mol qilish me'yori. Bu ko‘rsatkich davlatining o‘z aholisini non bilam ta'minlash uchun ma'lum bir davrga qancha g‘alla yoki un zaxirasini hozirlab qo‘yishi uchun zarur bo‘ladi. Hozirgi paytda me'yoriy ko‘rsatkichlar xarajatlami hisoblashda, biror mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan xomashyo miqdorini belgilash kabi hollarda ham keng qo‘llanilmoqda. Bu ayniqsa foydadan olinadigan soliq miqdorini aniqlashda zarur bo‘lmoqda.
Shunday qilib, me'yoriy ko'rsatkichlarga xarajatlar va sarflaming ma'lum birlikka nisbatan me'yorda ifodalangan miqdori kiradi. Bu ilmiy, iqtisodiy, ijtimoiy, biologik jihatdan asoslangan bo‘lishi lozim.
' ,
Shakllanish usuli bo‘yicha ko'rsatkichlar
i .. .♦

Me'yoriy

Reja

z

Hisob

Hisobot

Tahliliy

i

♦

Z X

f

X

Z

Z x

Z

Xarajatlar,

Xo'jalik

Buxgaltenya,

Buxgalteriya,

Xojalik

xomashyo,

yurituvchi

statistic, tezkor

statistic, tezkor

faoliyatini

materiallar,

subyekt

hisob

hisobotlarda

boshqarish va

yoqilg‘i kabi

faoliyatining

ma'lumotlarida

ifoda etilgan

noshqaruv

sarflaming

rivojlanish

ifoda etilgan

ko‘rsatkichlar

qarorlarini qabul

ma'lum birlikka

rejasi ifoda

ko‘rsatkichlar

qilish maqsadida

nisbatan

etiladi

hisoblunib

me'yoriy ifoda

olinadiga^

etilishi

ko^rsatkichlar

V J

V

J

2.6-chizma. Ko ‘rsatkichlarni shakllanish usuli bo yicha tasniflanishi.

Reja ko‘rsatkichlariga xo‘jalik yurituvchi subyektlaining rivojlanish istiqbolini belgilovchi biznes-rejada ifoda etilgan ko‘rsatkichlar kiradi. Masalan, foyda rejasini olaylik. Ushbu ko‘rsatkich oldindan beltilanishi va barcha faoliyat shu rejadagi miqdorga erishishga qaralmog‘i lozim. Chunki foydaning miqdoridan davlat ham, mulkdor ham, mehnat jamoasi ham, korxona ham manfaatdordir.
Foyda qancha ko‘p bo‘lsa aksiyadorlar oladigan deyidend summasi, davlatga to‘lanadigan sodiq miqdori, xodimlar oladigan rag‘batlantirish summasi, tashkilotni kengaytirishga qoladigan mablag‘ miqdori shuncha ko‘p bo‘ladi. Demak, ko‘zda tutilgan rejadagi ko‘rsatkichni bajarishga hammaning harakat qilishi lozim. Chunki, unda barcha manfaatlar muvofiqligi ta'minlanadi.
Hisob ko‘rsatkichi ham o‘ta muhim ko‘rsatkichlardan biridir. Unga buxgalteriya, statistika va tezkor hisob malumotlarida ifoda etilgan ko‘rsatkichlar kiradi. Iqtisodiy jarayonlar ketma-ket doimiy ravishda sodir bo‘lib boradi. Ular uzluksiz hisobga olib borilishi lozim. Bu hisob ma'lumotlari ko‘rsatkichlaming haqiqiyligi va qonuniyligini ta'minlaydi, chunki har bir sodir bo‘lgan iqtisodiy jarayon tegishli ravishda hujjatlashtiriladi. Hujjatga tegishli mas'ul shaxslar imzo chekib, tashkilot muhri bosiladi. Masalan, birorta korxonadan ikkinchi bir korxonaga ma'lum hajmda tovar jo‘natildi. Bq tegishli hujjat orqali amalga oshiriladi, shu orqali hisobga olinadi va hisobdan chiqariladi. Demak, hisobdagi ko‘rsatkichlar har bir ko‘rsatkichning qonuniyligini ifoda etadi.
Ushbu ko‘rsatkichlar jamlanib, ma'lum bir davr tamom bo‘lgach hisobotda ifodalanadi. Bu bilan hisobot ko‘rsatkichlari shakllanadi.
Barcha ko‘rsatkichlardan tahlil jarayonida foydalaniladi. Shunday qilib, tahliliy ko‘rsatkichlar tizimi shakllanadi. Ushbu ko‘rsatkichlar tasnifi oldingi betdagi chizmada keltirilgan.
. Mavzn bo‘vicha tayanch iboralar:

• 
  iqtisodiy tahlil fanining mazmuni;
  
• 
  tahlil boshqaruvning muhim funksiyasi ekanligi;
  
• 
  iqtisodiy tahlil fani predmetining ta'rifi;
  
• 
  iqtisodiy tahlilning vazifalari;
  
• 
  tahlil obyekti;
  
• 
  tahlil subyekti;
  
• 
  iqtisodiyot nazariyasi va tahlil fanlarining bog‘liqligi;
  
• 
  buxgalteriya hisobi va tahlil;
  
• 
  audit Va tahlil;
  
• 
  marketing va tahlil;
  
• 
  moliya va tahlil;
  
• 
  soliq va tahlil.
  

Takroriash uchun savollar:

1. 
   Tahlil so‘zining iqtisodiy mazmuni nimadan iborat?
   
2. 
   Xo‘jalik subyektlarini boshqarishda iqtisodiy tahlil fanining ahamiyati nimadan iborat?
   
3. 
   Tahlil fanining predmeti deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   Iqtisodiy tahlil fanining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
   
5. 
   Iqtisodiy fanining boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligini nimalarda ko‘ramiz?
   

Mustaqil p^fcrganish uchun topshiriqlar:

1. 
   topshiriq.
   

Iqtisodiy tahlilning mazmuni to‘g‘risida o‘z fikrlaringizni yozing va ulami izohlang.

Iqtisodiy tahlil- mng mazmuni to‘g‘risidagi tushunchangizni yozmg	Iqtisodiy tahlil maxsus bilimlar tizimi sifatida nimalami o‘rganadi	Har bir alohida ko‘rsatilgan fikringizga qisqacha sharh yozing
	A)	A)
	B)	’B)
	)	)

2. 
   topshiriq.
   

Iqtisodiy tahlilning obyekti va subyekti nimalardan iborat?

Iqtisodiy tahlilning obyekti -	Iqtisodiy tahlilning subyekti -

3. 
   topshiriq.
   

Iqtisodiy tahlilning predmeti nima? Ushbu savolga quyidagi jadvalda keltirilgan tartib bo‘yicha javob yozing.

Iqtisodiy tahlilning predmetiga ilmiy ta'rif bering	Iqtisodiy tahlil predmetidagi har bir tushunchani alohida ko'rsating	Iqtisodiy tahlil predmetidagi har bir alohida ko‘rsatilgan tushunchaga sharh yozing
	A)	A)
	B)	B)
	)	)

I'est savoflari:

1. 
   Iqtisodiy tahlilning asosiy vazifalari qaysi javobda to‘g‘ri aks ettirilgan?
   

1. 
   0‘rganilayotgan obyektga (hodisaga) to‘g‘ri va xolisona baho berish; Tuzilgan biznes rejalaming to‘g‘ri va ilmiy asoslanganligiga baho berish; Moddiy, mehnat va moliyaviy boyliklardan samarali va oqilona foydalanganlikka baho berish;
   
2. 
   Xo‘jalik hisobi tamoyillariga, tijorat hisob-kitoblariga amal qilishlikni muntazam tekshirib turish; Korxonalarda mavjud bo‘lgan samaradorlikni oshirish yo‘lida ulaming imkoniyatlarini aniqlash; Eng to‘g‘ri va oqilona, kelgusida ish yuritish va korxonalami boshqarish bo‘yicha xulosalar berish;
   
3. 
   Korxonalami rivojlantirishning joriy va istiqbolli rejalarini tuzish uchun iqtisodiy ko‘rsatkichlar asosini aniqlash; Rejaning bajarilishiga obyektiv baho berish hamda uni bajarishda korxonalarga bog‘liq bo‘lgan va bog‘liq bo‘lmagan omillar va sabablami bir-biridan ajratgan holda aniqlash; Korxonalarning xo‘jalik faoliyati jarayonida erishishi mumkin bo‘lgan natijalami oldindan aniqlash;
   
4. 
   Hammasi to‘g‘ri;
   

2. 
   Tahlil fanining predmeti deb, -
   

1. 
   xo‘jalio jarayonlarinl iqtisoqiy manbalardan foydfhuub o‘rganishga byiilbdi;
   
2. 
   firma, uyushma, birlashmalarda moliyaviy-xo‘jalik jarayonlarim sodir bo‘lishi, rivojlanishi va o‘zgarishini ijtimoiy- iqtisodiy samaradorligi hamda moliyaviy barqarorligi, to‘lov qobiliyati, raqobatga chidamli bo‘lib faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur texnik, tashkiliy, moddiy, moliyaviy, innovatsion boyliklaridan oqilona foydalanayotganligiga baho berishga aytiladi. Bunday o‘rganishda jamiyatda amal qilayotgan obyektiv va subyektiv qonunlarga tayanadi hamda ko‘pgina axborot manbalaridan foydalanadi.
   
3. 
   xo‘jaliklaming ishlab chiqarish mablag‘laridan foydala- nishini o‘rganishga aytiladi;
   
4. 
   xo‘jalikning barcha jarayonlaridagi o‘zgarish va farqlari sababini o‘rganishga aytiladi. Bunday o‘rganishda jamiyatda amal qilayotgan obyektiv va subyektiv qonunlarga tayanadi hamda ko‘pgina axborot manbalaridan foydalanadi.