Процессуал ҳуқуқ(Миср) Фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича суд ишларини юритиш бир хил бўлган

Процессуал ҳуқуқ(Ўрта асрлар Араб халифалиги)

Помешчиклар кам аҳамиятли жиноятлар бўйича ўз крепостной деҳқонлари устидан суд қилиш ҳуқуқига эга эдилар. Судларда порахўрлик кучайганди. Судяларнинг маълумоти даражаси жуда паст эди. Сансолорликлар авжига чиққанди. Баъзи ишларни кўриш йиллаб, ўн йиллаб чўзилиб кетарди. Жумладан, 1844 йилда уезд суди томонидан 115 минг сўм миқдорда монета ўғирлиги бўйича иш кўриш бошланиб, у 1865 йилгача давом этган ва суд ислоҳотидан кейин тугатилган эди.

Ислом ҳуқуқида суд ишларини юритиш тартиби ўзига хос жиҳатлари билан ажралиб турган. Суд жараёни, одатда айблов характерига эга бўлган. Иш кўпинча давлат номидан эмас, манфаатдор шахслар томонидан қўзғатилган. Фуқаролик ва жиноят судловлари ўртасида фарқ йўқ эди. Суд ишлари ошкора тартибда, одатда мачитларда кўриб ҳал қилинган. Унда барча иштирок этишни хоҳловчилар қатнашиши мумкин эди. Tомонларнинг ўзлари ҳимоячилар ёрдамига таянмай иш юритишлари лозим эди.
Суд жараёни асосан оғзаки амалга оширилган, дастлаб ёзма иш юритиш қўлланилган. Аббосийлар ҳукмронлиги давридан бошлаб фуқаролик ишлари бўйича суд баённомалари тузила бошланган. Судда тан олиш (айбига иқрор бўлиш), гувоҳларнинг кўрсатмалари, қасамлар, версиялар далил бўлиб ҳисобланган. Иш бир мажлиснинг ўзида ҳал қилиниши лозим эди, уни кейинги кунга қолдириш мумкин эмасди. Суд жараёни тортишувчанлик характерга эга бўлган. Суд ишларини юритишнинг қозилар учун белгиланган қоидалари йўқ эди. Шунинг учун улар ишларни ўз хоҳишларича эркин кўриш имкониятидан кенг фойдаланганлар. Ишда гувоҳ бўлиб 10 ёшга тўлган, илгари судланмаган, фақат мусулмон динидаги ақли расо кишиларгина қатнашиши мумкин бўлган. Икки аёл кишининг кўрсатмаси бир эркак кишининг гувоҳлигига тенг ҳисобланган. Ишончли далиллар бўлмаса, жавобгар ёки айбланувчи одатда Қуръони Каримни ушлаб Аллоҳ олдида тантанали қасам ичиши лозим эди.



Процессуал ҳуқуқ(Ўрта асрлар )

32³² Дворянларнинг қиличбозлик ёки тўппончабозлик билан ўзаро яккама-якка олишуви.

33³³ Инквизитсия – католик черковнинг асоратига қарши кишиларни таъқиб ва суд қилиш учун XIII-XIX асрларда таъсис этилган суд-политсия ташкилоти; қийноқ, азоблаш деган сўзлардан олинган.

48⁴⁸ Инквизитсия – католик черковининг асоратига қарши кишиларни таъқиб ва суд қилиш учун XIII-XIX асрларда таъсис этилган суд-политсия ташкилоти; қийнаш, азоблаш, исканжага олиш.

79⁷⁹ Презумпсия – эҳтимолликка ёки тахминга асосланган фараз; юридик фактнинг акси тасдиқланмагунча, шу фактни юридик тўғри деб топиш.