Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Aleksandr mil. avv. 336 yil 20 yoshida Makedoniya podshosi bo`ladi. U 
g’ayrioddiy kuch-g’ayrat va jasorat sohibi bo`lib, safdoshlari va qo`shinlari 
sadoqatli edi. Aleksandr mil. av. 334 yil Sharqqa yurish boshladi, bu yurish 10 yil 
davom etdi, bu yurishida u Kichik Osiyo, Suriya, Misr, Eron, Hindistonni bosib 
oldi. Makedoniyalik Aleksandr ulkan hududda o`z hukmronligini mustahkamlash 
maqsadida bosib olingan shaharlarga yunonlarni joylashtirdi.
Makedoniyalik Aleksandr mil. avv. 330 yil Fors davlatining Ahamoniylar 
sulolasidan bo`lgan oxirgi shoh Doro III qo`shinini tor-mor keltirdi. Aleksandr 
Hindistonga yurish qilishdan oldin qo`shinining orqa tomonini xavfsizlantirish 
maqsadida Amudaryoning nargi tomonidagi elatlarni bo`ysundirishga qaror qildi. 
Aleksandrning yo`lini birinchi bo`lib to`sgan shahar Baqtriya poytaxti Baqtra 
(Zariasp) bo`ldi. Ahamoniylar sulolasi vakili Bess Baqtriya satrapi bo`lgan, u 
Amudaryoning nargi tomoniga qochib ketadi. Aleksandr o`z ustozi, yunon 
faylasufi Aristotelning Amudaryo (Oks)dan ikki podsho - Kir II va Doro I o`tib, 
ikkisi ham mag’lubiyatga uchragani, shu bois So`g’diyona yurishiga yaxshi 
tayyorgarlik ko`rish lozimligi to`g’risidagi maslahatini yodda tutar edi.
Aleksandar qo`shini mil. avv. 329 yil Amudaryo (Oks)dan o`tdi, qo`shin 
yo`nalishida Nautaka (Qashqadaryoning sharqiy qismi) va Maroqanda 
(Samarqand) shahri turar edi. Mil. avv. 329 yil yunon-makedonlar Maroqandani 
egallaydi. Aleksandar qo`shinning bir qismini qoldirib, o`zi Kurushkat (Kiropolis) 
shahrini bosib olish uchun asosiy kuchlar bilan Sirdaryo qirg’oqlari sari yurdi. 
Rivoyatga ko`ra bu shaharga Kir II asos solgan ekan.
So`g’diyona xalqi bosqinchilarga qarshi kurashga chiqadi. So`g’diylarga 
baqtriyaliklar va saklar qo`shildi, qo`zg’olonga Spitamen boshchilik qiladi. 
Spitamen Maroqandani qamal qilgach, Aleksandar qamalda qolganlarga yordamga 
3000 ga yaqin jangchi jo`natadi. Spitamen Zarafshon (Politimet) daryosi bo`yida 
dushman guruhini qirib tashlaydi. Aleksandarning o`zi qo`zg’olonni bostirishga 
otlanadi, Spitamen qamalni to`xtatib qo`shini bilan sahroga ketadi. Aleksandar 
saklarga qarshi kurashda Sirdaryo bo`yida, Xo`jand yaqinida qal’a qurdiradi, bu 
qal’a Aleksandriya Esxata (Chekka Aleksandriya) deb ataldi.

---

41 
Aleksandar Maroqandada maxsus qo`shin qoldirib, asosiy qo`shini bilan 
qishlash uchun Zariasp (Baqtra)ga jo`nadi. U o`sha yilning bahorida qo`zg’olonni 
bostirish uchun lashkarini 3 qismga bo`lib So`g’diyonani kezib chiqadi va tinch 
aholini qirib tashlaydi. Spitamenning Aleksandar bilan hal qiluvchi jangi mil. avv. 
328 yil kuzida bo`ladi. Spitamen engilib, yana cho`lga chekinadi, u o`sha erda 
xoinlarcha o`ldiriladi.
Aleksandar So`g’d zodagonlari - Xorien va Oksiartning Hisor tog’idagi 
qal’alarini qo`lga kiritib, Oksiartning qizi Ravshanakka uylanadi. Aleksandar O`rta 
Osiyoni bosib olish uchun deyarli uch yil urindi, biroq uncha katta bo`lmagan 
hududni: Marg’iyona, Baqtriya, So`g’diyona, Bekobod va Xo`jand orasida 
Sirdaryo bo`ylarini bo`ysundirdi. Xorazm, Toshkent vohasi va Farg’ona 
mustaqilligicha qoldi. 
Yunon-makedonlar bosqini O`rta Osiyoni xarobozorga aylantirdi, aholining 
katta qismi qirilib ketdi, ko`plab shaharlar vayron etildi. Yunon tarixchilari 
yozishicha, Aleksandar O`rta Osiyoda bir nechta shahar qurdirgan, shaharlar uning 
nomi 
bilan 
Oksdagi 
Aleksandriya, 
Aleksandriya 
Esxata, 
Marg’iyona 
Aleksandriyasi deb atalgan. Ularning ba’zilari vayron etilgan So`g’diyona va 
Baqtriya shaharlari o`rnida, boshqalari tayanch qal’alar sifatida yangidan qurilgan. 
Bu shaharlarda yunon-makedon piyoda va otliq askarlari joylashgan. Bu 
askarlarning siyraklashgan safi Makedoniya tartibida qurollantirilgan Baqtriya va 
So`g’diyona yoshlari hisobiga to`ldiriladi. Bora-bora hunarmandchilik va savdo 
qayta tiklandi. Mahalliy va yunon madaniyatlari an’analari qo`shilishi yuz berdi. 
SHu asosda Salavkiylar, Yunon-Baqtriya va Parfiya singari antik davlatlar vujudga 
keldi.