Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

2-§. O`zbekiston tarixini o`rganishning ilmiy-nazariy
va uslubiy asoslari 
Tarixni o`rganishning ilmiy-nazariy va metodologik asoslari deganda voqea, 
hodisa, jarayonlarni, tarixiy shaxslarning faoliyatini to`g’ri, haqqoniy yoritish, 
xolisona tahlil qilishning umume’tirof etilgan, shuningdek xususiy qonun-qoidalari 
va uslublari majmui tushuniladi. 
O`zbekiston tarixining ilmiy-nazariy va metodik asoslari quyidagi 
hujjatlarda o`z aksini topgan: 
- 
O`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi va qonunlari; 
- 
Oliy 
Majlis, 
O`zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti, 
Vazirlar 
Mahkamasining qarorlari va boshqa hujjatlar; 
- 
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlaridagi ilmiy xulosalar va 
metodologik ko`rsatmalar; 
- 
Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirliklari, Ichki ishlar vazirligining qaror 
va ko`rsatmalari; 

---

14 
- 
jahon va O`zbekiston tarixiga oid ilmiy adabiyotlardagi xulosalar. 
Qayd etilgan hujjatlar tarkibiga kirgan uchta manbani alohida ko`rsatish 
lozim deb hisoblaymiz. Bular birinchi prezident Islom Karimovning «Tarixiy 
xotirasiz kelajak yo`q» asari, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
«O`zbekiston tarixini yaratish va nashr qilish to`g’risida» (1996 y.) va 
«O`zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti faoliyatini 
takomillashtirish 
to`g’risida»gi (1998y.) qarorlaridir. Ushbu hujjatlarda 
O`zbekiston tarixini yaratish va o`rganish muammolari, konsepsiyasi, ilmiy-
nazariy asoslari batafsil yoritilgan. 
O`zbekiston tarixi fani boshqa ijtimoiy fanlar kabi o`zining muayyan qonun-
qoidalariga ega. Ular umumiy va maxsus usullarga bo`linadi. Jumladan, 
umumiylariga, dialektik metod, ob’ektivlik (xolislik), tarixiylik va boshqa bir 
qancha qoidalarni kiritish mumkin. Tarixiy hodisalarni chuqurroq o`rganish uchun 
maxsus usullardan foydalaniladi. Ularga: statistik, matematik, sosiologik tadqiqot 
usullarini kiritish mumkin. Aynan shu jihatlar tarixiy hodisalarning miqdor va sifat 
o`zgarishlarini tahlil qilish asosida ilmiy xulosalar chiqarishga yordam beradi.
Dialektik metod - olamning yagona va yaxlit ekanligi, unda sodir 
bo`layotgan hodisalar, voqealarning umumiy va o`zaro bog’liqligi, uzluksiz 
harakatda ekanligi, ziddiyatli rivojlanishi haqidagi ta’limotdir. 
Dialektik metodologiya O`zbekiston tarixini jahon, shuningdek Markaziy 
Osiyo xalqlarining tarixi bilan bog’liq holda o`rganishni taqozo etadi. Haqiqatan 
ham, Markaziy Osiyo ushbu hududda yashovchi xalqlar uchun yagona iqtisodiy va 
ma’naviy makon bo`lib kelgan. Mazkur ulkan hududda yashovchi urug’, qabila, 
qavm, elatlar etnik jihatdan o`zaro ta’sir va aloqada bo`lgan. SHu sababli, 
O`zbekiston tarixini qo`shni mamlakatlar tarixi bilan bog’liq va bir xalqni 
ikkinchisiga qarama-qarshi qo`ymagan holda o`rganish kerak. 
Ob’ektivlik. Tarixiy voqealarni o`rganishning ushbu asosiy qoidasi butun 
borliqning, har bir tarixiy hodisaning inson xohish-irodasiga bog’liq emasligini 
ta’kidlagan holda, ularni qanday bo`lsa shundayligicha, xolisona, hech qanday 
o`zgartirishlarsiz, aniq hujjatlar, ishonchli dalillar asosida, ularning ko`p qirrali, 

---

15 
qarama-qarshi salbiy va ijobiy tomonlarini bir butun yaxlit holda, bir qutbga 
jamlangan hodisa sifatida o`rganish demakdir. Ob’ektivlik tarixiy hodisalar va 
shaxslarni siyosiy va mafkuraviy qarashlardan xoli tahlil etilishini taqozo etadi.
Tarixiylik. Tarixiy voqealarga aniq bir tarixiy davr ichida birin-ketin paydo 
bo`lgan tarixiy jarayon sifatida qarashni talab qiladi hamda ularning bir zaruriy 
bosqichdan ikkinchi zaruriy bosqichga o`tish izchilligini ochib beruvchi kalit 
hisoblanadi. Bu qoida har bir hodisani, eng avvalo, uning kelib chiqishidagi tarixiy 
shart-sharoitlarni o`rganishni, so`ngra jahondagi boshqa voqealar rivojiga qanday 
ta’sir o`tkazganligini, ular bilan o`zaro aloqasini tahlil etib, ilmiy xulosalar 
chiqarish zarurligini e’tirof etadi. Boshqacha aytganda, tarixiy hodisalar va 
shaxslar faoliyatini tahlil qilishda har bir davrning o`z mantig’idan kelib chiqishi 
zarur. Aks holda, noto`g’ri xulosa chiqarilishi muqarrardir.