Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

 
II-bob. Miloddan avvalgi VI – milodiy III asrlarda O`rta Osiyo. 
1-§. O`rta Osiyoda Ahamoniylar va Yunon-makedonlar hukmronligi. 
Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlati 
Kir II O`rta Osiyoni bosib olishga harakat qilib ko`rgan dastlabki fors 
podshosi bo`lgan. U Parfiya, Marg’iyona va Baqtriyani bosib oldi. Mil. avv. 530 
yil Kir II massagetlar ustiga yurish qildi. Bu yurish haqida «tarix otasi» Gerodot 
hikoya qilib bergan. Forslar bostirib kirganda massagetlar malikasi To`maris 
forslarga tinch-omon qaytib ketishni taklif qiladi, ammo fors shohi bu taklifni rad 
etadi va Amudaryodan o`tishga farmon beradi.
Gerodot massagetlarning asosiy kuchlari bilan forslarning jangi to`g’risida 
hikoya qiladi: «bu jang... barcha janglardan ham dahshatlirog’i edi. Avval har ikki 
tomon bir-biriga kamondan o`q yog’dirishdi, o`qlari tugagach, xanjar va nayzalar 
bilan jang qildilar, ..massagetlarning qo`li baland keldi, ..Kir II halok bo`ldi» - 
Avesto 
Behistun (fors) yozuvlari 
Yunon-rim tarixchilari 
So`g’da, (Gava) 
So`g’uda 
So`g’diyona 
Baxdi 
Baqtrish 
Baqtriana, Baqtriya 
Xvarizam 
Xvarazmish 
Xorasmiya 

---

38 
deydi. Ko`plab davlatlarni bosib olgan ahamoniylar sulolasi vakili Kir II mil. avv. 
530 yil massagetlar (To`maris) bilan bo`lgan jangda halok bo`ldi. 
Doro I hukmronligining birinchi yili (522) Marg’iyonada forslarga qarshi 
xalq qo`zg’oloni ko`tarildi. Qo`zg’olonga Frada rahbarlik qildi, hal qiluvchi jang 
mil. avv. 522 yilda bo`ldi. Frada asilikka olinadi va qatl etiladi (521). Bu voqea 
Behistun yozuvida qayd etilgan. Doro I hukmronligining uchinchi yilida (519) 
saklar ustiga yurish qiladi. Bu yurish haqida ham Behistun bitiklarida shunday 
deyilgan: «Doro ayturki: ..uchi o`tkir kuloh kiyib yuruvchi saklar jangga kirdi, 
..men daryodan o`tkach saklarni tor-mor keltirdim, Skunxa degan sardorini 
huzurimga keltirdi, ularga boshqa sardor tayinladim, bu mamlakat tobe bo`ldi».
Bu yurish haqida tarixchi Polien (mil. avv. II asr) keltirgan rivoyat ham 
mavjud. Saklar rivoyatiga asoslanib hikoya qilinishicha, sak cho`poni SHiroq 
forslarni orqa tomondan boshlab borishini aytadi. CHo`l bo`ylab 7 kun yo`l 
bosishgach forslar aldanganliklarini sezib cho`ponni o`ldiradilar. Doro I ning 
saklar ustiga yurishi muvaffaqiyatsiz tugaydi.
Ahamoniylar bosib olingan mamlakatlarni itoatda tutish uchun yagona 
davlatni alohida viloyat - satrapliklarga bo`lib tashlaydi. «Satrap» so`zi forscha 
«xshatra–viloyat» so`zidan kelib chiqqan. Viloyat boshlig’i - satrapga 
cheklanmagan hokimiyat berilgan edi. Satraplarning ko`pchiligi ahamoniylar 
sulolasi vakillari bo`lgan. O`rta Osiyo viloyatlari 3 ta satraplikka bo`linadi, har bir 
satraplik yillik soliq to`lagan. Bundan tashqari, qaram xalqlar saroy va ibodatxona 
qurilishiga ham safarbar etilgan. Soliqni kumush, chorva mollari (ot, tuya, qo`y), 
hunarmandchilik buyumlari (sopol idish, qurol-yarog’, zeb-ziynat), kiyim-kechak, 
hayvonlar terisi bilan to`lashgan.
Kserks Doro I ning vorisi hukmronligi davrida (486-465) O`rta Osiyo 
xalqlari yunon-fors urushlarida ham qatnashgan. Marafon jangida (mil. avv. 490 
y.) fors qo`shinlari markazida bo`lgan saklar muvaffaqiyatli jang qilgan. Kserks 
boshchiligida yunonlarga yurish qilgan O`rta Osiyolik jangchilar qurol-yarog’larini 
Gerodot tasvirlagan: baqtriyaliklar kamon va nayzalar bilan; saklar xanjar va 
jangovar boltalar bilan; xorazmiylar va sug’diylar baqtriyaliklarniki kabi qurollar 

---

39 
bilan jangga kirgan. Kserks qo`shinida sak va baqtriya suvoriylari eng yaxshi 
jangchilardan hisoblangan.