Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Ziyolilarning quvg’in qilinishi. Davlat siyosiy boshqarmasi (GPU) va Ichki 
ishlar xalq komissarligi (NKVD) hibsga olish va yo`q ayblarni to`qish bilan 
shug’ullangan. Qatag’on davrida tuzilgan “Uchlik” har qanday kishini ayblab, 
jazoga mahkum eta olardi, bu guruh siyosiy boshqarma, ichki ishlar va mahalliy 
hokimiyat vakillaridan iborat bo`lgan. “Uchlik” – siyosiy boshqarma (GPU), ichki 
ishlar (NKVD) va mahalliy hokimiyat vakilidan tuzilgan. 
“Milliy 
ittihod” 
va 
«Milliy 
istiqlol» 
tashkiloti 
Munavvarqori 
Abdurashidxonov boshchiligida xalqqa ziyo tarqatib kelgan. Tashkilotning 87 
a’zosidan 15 nafari Moskvada otib tashlandi, qolganlari qamoq jazosiga hukm 
qilindi. O`zbek adabiyotining vakillari A.Qodiriy, A.Fitrat, A.Cho`lpon, U.Nosir, 
Elbek (Mashriq Yunusov), M.Botu, G’.Yunus “xalq dushmani” sifatida qatag’on 
qilindi.
Professor G’ozi Olim Yunusov 50 dan ziyod asarlar muallifi, arab, fors, 
nemis, ingliz va barcha turkiy tillarni puxta bilgan, rus, arab va nemis tillarida 
Samarqand universiteti, Toshkent pedagogika instituti, Til va adabiyot ilmiy 
tadqiqot institutida ma’ruzalar o`qigan.

---

390 
Asarlari dunyoga mashhur qomusiy olim Said Rizo Alizoda 30-yillar 
qatag’oniga uchrab Vladimir turmasida azobda olamdan o`tdi. Lahorda 1923-1934 
yy. 10 dan ziyod asari, xususan “Axborot” kitobi chop etilgan. U 1919 yildan nashr 
qilgan “Inqilob shu’lasi” jurnal Turkiston, Turkiya, Eron, Afg’oniston va 
Hindistonga tarqalgan.
Yaxshi mutaxassis va fan arboblari bo`lib etishgan, 20-yillarda Buxoro va 
Turkiston respublikalari tashabbusi bilan xorijga o`qishga yuborilganlar atayin 
qatag’on qurbonlari bo`ldilar. Germaniya yoki Turkiyada ta’lim olganlarga o`sha 
mamlakatning josuslari degan ayb qo`yildi. Buning uchun ularning uyidan chet 
elda bosilgan kitob topilsa etarli dalil edi. Germaniya va Turkiyada o`qigan yosh 
mutaxassislar S.Jabbor, S.Muhammad, M.Sultonova “xalq dushmani”, “chet el 
josusi” sifatida qatag’on etildi.
O`zbeklardan chiqqan dastlabki fotograf va kinomatograflardan biri 
X.Devonov 1938 yil 60 yoshida asossis ayb bilan otildi. 1936 yil “Pravda 
Vostoka” gazetasi taqdim qilgan “Leyka” fotaapparati uning boshiga balo bo`ldi. 
Go`yoki uni “xalq dushmani” F.Xo`jaev taqdim qilgan va F.Xo`jaevning “dumi” 
sifatida ayb qo`yilgan.
Xorazm viloyati Gurlan tumanidagi Begovul qishlog’ida ayollarni o`qitgan 
80 yoshli onaxon Bibijon Ismoilova “Axloqi Muhsinin” (Yaxshi xulqlar) kitobini 
o`qib o`tirgani uchun ayblangan. Momo diniy kitob o`qishda ayblanib qamoqqa 
olinadi va qiynoqlar oqibatida olamdan o`tadi. Fuqarolarning huquqlari oyoqosti 
qilinayotgan paytda SSSRning “g’olib sosializm” Konstitusiyasi va unga muvofiq 
qabul qilingan O`zbekistonning Asosiy qonunida inson huquqlari, sovet 
demokratiyasi haqida lof urdi.
Prezident tashabbusi bilan qatag’on qurbonlari xotirasini abadiylashtirish 
uchun Toshkentda 2000-2002 yy. “Shahidlar xotirasi” yodgorlik majmui va 
“Qatag’on qurbonlar xotirasi” muzeyi barpo etildi. Prezidentning 2001 yil 1 
maydagi farmoni bilan 31-avgust kuni “Qatag’on qurbonlarini yod etish kuni” deb 
e’lon qilindi.

---

391 
Tayanch so`zlar: “Hujum, Qatag’on, “Uchlik”, GPU, NKVD,
“18 lar 
guruhi”,
“Inog’omchilik”, “Qosimovchilik”, “Milliy ittihod”,