Psixodiagnostika predmeti va vazifalari

3Akimova M.K., Gurevich K.M. Psixologicheskaya diagnostika.M., ≪Piter≫, 2OO5 (mazmunidan olindi)

Psix ologik yordam qaysi shakida oiib borilmasin, xoh u psixologik maslahat, xoh notibbiy psixoterapiya shaldida bo‘lsin, o‘z yo‘nalishining individyallashganligi bilan xarakterlanadi.

Insonga individual munosabatda bo‘lish, demak, uning hissiyoti, kechinmalari, ustanovkasi, atrofdagilar bilan o‘zaro munosabatlari sohalariga chuqur kira bilishni ialab etadi. Buning uchun esa psixologik intuitsia va sezgirlikning o‘zi yetarli emas. Shuning uchun maxsus psixodiagnostik metodlami qo‘llash talab etiladi.
Glossariy
Psixodaagnostika - shaxs individual-psixologik xususiyatlarini oichash va aniqlash metodlarini ishlab chiquvchi psixologiya fani sohasi. Psixoprofiiaktika - insonning shaxsi va psixik rivojlanishidagi turii xil ogishlarni oldini olish bilan shug‘ullanuvchi amaliy psixologiya yo‘nalishlaridan biridir. Psixologik tashviqot - keng ommaga psixologik bilimlarni yoyish va targ‘ib qilish bilan bog‘liq boigan amaliy psixologiya sohasi. Psixologik korreksiya - shaxs xulq-atvori va kognitiv rivojlanishidagi turli xil buzilishlar va rivojlanishdan orqada’qolishni tuzatish ishlari bilan shug‘ullanuvchi amaliy psixologiya sohalaridan biri hisoblanadi. Psixologik masiahat - normal, psixik jihatdan sog‘lom bo’lgan mijoz uchun imkon darajasida va unga mos holda xatti-harakatni amalga oshirishga yordam beruvchi ongli va ijodiy(bir qolipda bo’lmagan) usullar bilan harakat qilish uchun sharoitlar yaratish.
Fiziognomika insonning tashqi belgilariga qarab, unga psixoiogik tavsif berish haqidagi tasawurlarga asoslanadi. Xususan, yuz ifodasida shaxsning ba’zi xususiyatlari aks etadi. Bu aloqalami tushuntirib beruvchi ta’limot mavjud bo‘lib, unga muvofiq hayvonlar tashqi ko‘rinishi bilan insonning muayyn xususiyatlari o‘rtasida o‘xshashlik mavjud. Masalan, insonning yuzi tulkinikiga o‘xshab ketsa, unga ayyorlik xos. Uzoq vaqt davomida fiziognomika xaraktemi tiplarga ajratishning manbai boiib xizmat qilgan. Biroq, XIX asming birinchi yarmida fiziognomika unutilgan. Frenologiya ta’limotining asoschisi F.Gali hisobSanadi. Frenologiyaning asosiy g‘oyasi shundaki, bosh miya yarim sharlari po‘stlog‘ida bir qator markazlar joylashgan boiib, ular insonning muayyan qobiliyatlarini boshqaradi. Agar insonda u yoki bu qobiliyat kuchli rivojlangan boisa, miyaning uni boshqaradigan markazi ham kuchli rivojlangan boiib, u kalla suyagi tuzilishida o‘z aksini topadi. Bu esa maxsus oichovlar yordamida frenologik xarita tuzish imkonini beradi. XX asrda frenologiya psixologik diagnostika
metodi sifatida qoilanilgan.
Grafologiya termini XIX asming ikkinchi yarmida abbat Mishon tomonidan kiritilgan. Insonning ruhiy xususiyatlari bilan uning yozuvi o'rtasidagi aloqadorlik g'oyasi qadimdan malum bo’lib, uning mavjudligini Aristotel, Teofrast kabi mutafakkirlar ham ta’kidlaganlar. 1622 yilda italyan olimi K.Valdo yozuvga qarab, shaxs xususiyatlarini aniqlash usullarini yoritgan asarini nashr ettirgan. XIX asrda grafologiya keng yoyilgan.
Bugungi kunda emotsional hoiatlar hamda ONFining ba’zi tipologik xususiyatlari bilan yozuv o‘rtasida bogiiqlik o‘matilgan fikrlar mavjud. Ba’zi psixologik kasalliklarda yozuv o‘ziga xos belgilarga ega boiadi. Masalan, shizofreniya bilan kasallangan bemorlar yozuvi bo‘yalgan boiadi. Shu sababli yozuvni o‘rganish diagnostik ahamiyat kasb etishi mumkin. Kriminalistikada yozuv jinoyatchini identifikatsiya qilish imkonini beruvchi belgilami aniqlash maqsadida tahlil qilinadi. Shuningdek, sud psixologiyasida,
differentsial psixologiya va psixofiziologiyada boshqa metodlar bilan uyg‘unlashgan holda qoilaniladi. Xiromantiya insonning individual xususiyatlari, xarakter qirralari, boshdan kechirgan voqealarini teri-kaft relyeflariga qarab aniqlash haqidagi qadimiy taiimotlardan biri hisoblanadi. Kaft yuzasidagi chiziqlar fleksor chiziqlar, barmoq uchidagilar papillyar chiziqlar deyiladi. Xiromantiya astrologiya bilan bog‘liq. Rasmlar
individual xarakterga ega. Psixodiagnostika fanining yuzaga kelish manbalari.
Psixologiya fanining har bir tarmog‘ining o‘ziga xos yuzaga kelish va rivojianish tarixi mavjud. Psixologik diagnostikaning psixologiya fanidan ajralib chiqish sanasi XIX asr oxiri XX asr boshlariga to‘g‘ri kelib, bunga asosiy sabab amaliyot talablari bo‘lgan.
Psixodiagnostikaning yuzaga kelishi psixologiyadagi bir qator yo‘nalishlarning rivojlanishi asosida amalga oshdi va tayyorlandi. Psixodiagnostika fani yuzaga kelishining birinchi manbai eksperimental psixologiya hisobianadi. Psixodiagnostik metodikalar asosini eksperiment metodi tashkil etganligi sababli ham ulami ishlab chiqish psixodiagnostikaning vazifalaridan biridir. Aynan shu ma’noda psixodiagnostika “eksperimental psixologiya” asosida yuzaga keldi deb aytish mumkin. Eksperimental psixologiyani yuzaga kelish davri 1879 yil boiib, aynan mana shu yili Germaniyada eksperimental psixologiya bo‘yicha birinchi laboratoriya tashkil etildi. Uning asoschisi V.Vuntd hisobianadi. U iklcita yo‘nalish bo‘yicha tadqiqotlar olib
bordi:
1). Eksperimentga asoslangan tabiiy ilmiy yo‘nalish;
2). Madaniyat (xalqlar psixologiyasi)ni o‘rganishning psixologik metodlari asosiy rol o‘ynovchi madaniy tarixiy yo‘nalish.
V.Vuntd nazariyasiga muvofiq, tabiiy ilmiy eksperimental metodlarni faqat psixikaning quyi, elementar darajasiga nisbatan qoilash mumkin. Shu tufayli uning laboratoriyasida asosan sezgilar va ular orqali yuzaga keluvchi harakat reaksialari, shuningdek, periferik va bunokulyar qurish, ranglami sezish kabilar o‘rganiigan. Bunday laboratoriyalar keyinchalik Fransiya, Gollandiya, Angliya, Shvetsiya, Amerikada ochildi. Eksperimental psixologiya rivojlanib borib, keyinchalik ancha murakkab psixik jarayonlarni ham o‘rganish boshlandi. Masalan: F.Galton so‘zli assotsiatsiyalar yaratdi va shu asosda tadqiqotlar o‘tkazdi. F.Galton ishlari nashr qilingach, Vuntd ham assotsiativ metodikani laboratoriyasida