Pul, kredit va banklar

Tijorat banklariga nisbatan o’rnatilgan majburiy zaxira siyosati. Markaziy 
bankning pul – kredit siyosatini asosiylaridan biri tijorat banklariga o’rnatgan 
majburiy zahiralar siyosati hisoblanadi. Markaziy bank ushbu siyosati orqali, 
birinchidan banklarning resurslarini chegaralashi natijasida iqtisodiyotda pul 
massasini tartibga soladi, ikkinchidan bank iqtisodiy jihatdan to’lovga layoqatsiz 

---

holatiga tushib qolgan paytda, qisman bo’lsada uning mijozlarining manfaatlarini 
himoya qiladi. 
Tijorat 
banklari 
majburiy 
zahiralarga 
mablag’ni 
«O’zbekiston 
Respublikasining Markaziy banki to’g’risida» gi Qonunning 28 – moddasi, 
«Banklar va bank faoliyati to’g’risida» gi Qonunning 24 – moddasiga asosan 
Markaziy bank tomonidan 2000 yil 25 martda ishlab chiqilgan «Banklar 
tomonidan Markaziy bankda majburiy zaxiralarni deponentlash tartibi to’g’risida» 
gi 449 – sonli Nizom asosida o’tkazadi. 
Majburiy zaxiralarning ob’ektlari bo’lib, tijorat banklari tomonidan jalb 
qilingan mablag’lari hisoblanadi. Banklar chet – el valyutasidagi mablag’lar, 
jismoniy shaxslar depozitlari, depozit va jamg’arma sertifikatlari, ipoteka 
obligatsiyalari chiqarish yo’li bilan jalb qilingan mablag’lar hisobidan zahiralarni 
amalga oshirmaydi.
Banklar yoki ularning filiallari har bir oy boshlangandan so’ng uch ish kuni 
mobaynida Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmasiga bank rahbari va bosh 
buxgalteri imzolagan majburiy zaxiralar hisob – kitobini taqdim etadi. Bunda 
bankning jalb qilingan mablag’larining hajmi oshishi natijasida zaxiraga 
qo’shimcha o’tkazish yoki jalb qilingan mablag’lar hajmining kamayishi natijasida 
oldin zaxiraga o’tkazilgan summaning bir qismini qaytarish zarurligi ko’rsatiladi.
Markaziy bankning hududiy Boshqarmalari har oyning 8 – kunigacha 
banklar tomonidan majburiy zaxiralarni deponentlashga doir talablar bajarilishi 
to’g’risida hisob – kitobni Markaziy bankka taqdim etadi. 
Tijorat bankida majburiy zaxiralar summasi 10309 – «Markaziy bankdagi 
majburiy zaxira hisobvarag’i» da hisobga olinadi. Markaziy bankda esa ushbu 
summa 21312 – hisobvaraqda yuritiladi.
Markaziy bank o’z faoliyatini boshlagandan buyon mamlakatda samarali 
majburiy zaxiralar siyosatini olib bormoqda, buning natijasida tijorat banklarining 
jalb qilingan mablag’lariga nisbatan o’rnatilgan majburiy zaxiralarining me’yori 
pasayib borish tendentsiyasiga ega bo’lgan.