Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

1. Prokariot organizmlaming umumiy tavsifi
Prokariotlar (prokariot organizmlar) - hujayrali organizmlar orasida 
eng soddalaridir. Yerda hayot boshlanganidan keyin, 2 mlrd. yil mobaynida 
ular hayotning yagona shakli bo‘lib kelgan. Prokariotlami 3000 ga yaqin 
turi aniqlangan. Tabiatda bakteriyalar va arxebakteriyalar hamda ulami bir 
hujayrali koloniyali va ipsimon shakllari sifatida namoyon bo'ladi.
membrana
84-rasm. Prokariot organizmlami (tayoqchasimon bakteriyalami) tashqi 
ко ‘rinishi va tuzilish sxemasi.
150

---

Prokariot hujayralar eukariotlardan ancha kichik. Ulami o‘rtacha 
diametri - 0,5-5,0 mkm oralig‘ida bo‘lib, faqat prokariotlami ba’zi bir 
turlarining 
hujayralari 
kattaroq 
bo‘ladi. 
Prokariot 
hujayralami 
sitoplazmalarida 
membranali 
organoidlar 
bo‘lmaydi. 
Demak, 
prokariotlarda mitoxondriyalar, Goldji apparati, endoplazmatik to‘r, 
plastidalar kabi eukariotlar uchun xarakterli bo‘lgan organoidlar yo‘q. 
Ulami ribosomalari eukariotlamikidan ancha kichik bo‘lib, sitoplazmada 
erkin joylashgan (84-rasm).
Eukariot hujayralar faoliyatida membranali strukturalami muhim 
rolini hisobga olib, «prokariot hujayralar hech qanday membranali 
komponentlarsiz yashay oladimi» degan savolni qo‘yish o'rinliga 
o'xshab ko‘rinadi. Yo‘q yashay olmaydi! Prokariotlami sitoplazmalari 
sirtqi hujayra membranalari (plazmalemma) bilan chegaralanmagan. 
Plazmalemmani ichki qatlami (ular mezosomalar deb ataladi) 
mitoxondriyalaming funksiyasini bajaradi. Bundan tashqari, tashqi 
membrana sitoplazmani ichida yana boshqa qatlamlar hosil qiladi va 
ularni sirtiga fermentlar bogManib oladi. Hujayra membranasi 
shuningdek, polisaxaridlar va kapsulani shilimshiq (sliz) moddalarini 
biosintezida, fermentlami hujayradan ajralib chiqishida hamda spora 
hosil boMishida ishtirok etadi. Shunday qilib, har qanday hujayrali