Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Suv qanday qilib hujayraga kiradi? 
Suv ikki sabab bilan 
gidrofob lipidli qavat orqali bemalol o‘ta oladi: birinchidan, 
molekulasida 
elektrik zaryad bo‘lmaganligi uchun; ikkinchidan, 
molekulani 0‘lchami katta bo‘lganligi uchun. Transport oqsillari 
ishtirokida o‘tadigan tashish jarayoni ko‘proq energiya sarflash orqali 
amalga oshadi. Energiya manbayi bo‘lib esa ATF xizmat qiladi. ATF 
energiyasini ishlatib, ionlami o‘tkazuvchi oqsilga misol sifatida natriy, 
kaliy nasosni ko‘rsatish mumkin. U hayvon hujayralarini plazmatik 
membranalarida membrana potensiali hosil qilishda hal qiluvchi rol 
o‘ynaydi.
54

---

w
 
V
33-rasm. Kanal hosil qiluvchi oqsil molekulasi hujayra membranalari 
lipidlarining bimolekular qavatida joylanishi.
9. Oqsil - retseptorlarni tuzilishi, hujayrada joylanishi 
va funksiyasi
Tirik organizmni hujayrasi tashqi signalga yoki qo‘zg‘atuvchiga 
nisbatan mustaqil ravishda munosabat bildiradi (sezadi). Mana shu 
signalni qabul qilish funksiyasini hujayra sirtida yoki organoidida 
joylashgan molekulalar bajaradi.
Oqsil 
molekulalari, 
qanday 
qilib, 
hujayra 
retseptoriga 
o‘xshagan o‘ta murakkab funksiyani bajara oladi? Oqsil molekulasi 
(retseptor) unga gormon yoki boshqa moddalar (dorivor moddalar, zahar 
va h.k.) bog‘langanda, o‘zini fazoviy (uchlamchi) strukturasini 
o‘zgartiradi. Retseptor bilan spetsifik bogManadigan modda ligand deb 
ataladi (34-rasm). Ligand - tashqi boshqaruv signalini retseptorga 
uzatadi. Har qanday retseptor-oqsil eng kamida (minumum) ikki 
qismdan tashkil topadi: birinchi qism - ligandni tanishni 
ta’minlaydi; ikkinchisi esa, qabul qilingan signalni o‘zgartirib, uni