Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

Yoyilish elementlari teng chidamli qismni 
loyihalash usuli
Mashinaning ishqalanuvchi elementlari yoyilishga bir xil chidamli 
bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Chunki detal sirti notekis yeyilsa yoki 
bir detal ikkinchisidan oldin ishdan chiqsa kifoya, mashinani ta ’mir- 
lashga yoki to ‘xtatishga to ‘g‘ri keladi. Yeyilishga teng chidamlilikni 
ta’minlash uchun detallarni yeyilish epuralarini o ‘rganish va yeyilish- 
ni oldindan hisoblash ishlarini amalga oshirish kerak. Masalan, 
xrapovikli mexanizmda tutgich 2 tishining oldi qismi rasmda yo‘g‘on 
chiziqda ko‘rsatilganidek tayyorlansa, uning ishchi qismi yeyilib 
yupqalashadi (5.7- rasm).
5.7-rasm.
Surgich va xrapovik tishlarining ilashishida 
zaxira yuza qoldirish.

---

Natijada, yeyilgan va yeyilmagan joyda ishqalanish kontsentratori 
paydo bo'lib, u tishni muddatidan oldin sinishiga sabab bo'lishi 
mumkin. Agarda tish oldi qismi rasmda punktir chiziqda ko'rsatil- 
ganidek tayyorlansa tish yeyilgani bilan kuchlanish konsentratori hosil 
bo‘lmaydi (5.7-rasm).
Ishqalanish juftliklari materiallarini qattiqligi bo‘yicha joylash- 
tirish haqida.
Har xil qattiqlik va o'lchamli tutash sirtlarning elementlari asosan 
quyidagi ikki shart asosida tanlanadi.
1) 
H y > H 2
da
2) 
H x < H 2
da
bu yerda, N1, N2 — ishqalanuvchi sirtlar qattiqligi; 
S I, S2 — 
tutashuvchi sirtlar yuzasi.
Materiallari birinchi shart bo‘yicha joylashgan qism to ‘g‘ri 
ishqalanish juftligi, ikkinchi shart bo‘yicha joylashgan bo‘lsa, teskari 
ishqalanish juftligi deyiladi. T o‘g‘ri ishqalanish juftligida yumshoq 
jism bo‘ylab qattiq jism teskari juftligida esa yumshoq jism qattiq sirt 
bo‘ylib sirpanadi. T o‘g‘ri juftlikka po'lat materialli valni pohmer 
materialli vtulkada, teskari juftga esa ishqalanish sirtiga yumshoq 
material qoplangan valni metall vtulkada sirpanishi misol bo‘ladi. 
5.8-rasmda ilgarilanma va aylanma harakatda to ‘g‘ri va teskari 
ishqalanish juftliklarining chizmalari keltirilgan. T o‘g‘ri yoki teskari 
ishqalanish juftligining qaysinisini qo'llash yaxshiroqligini aniqlash 
uchun qismni ishonchlilik yeyilishga chidamlilik, samaralilik va 
ishlatish sharoiti talabalari bo‘yicha tahlil qihsh kerak. Jumladan, 
tajribalar teskari ishqalanish juftligida yopishish kamroq bo‘lishligini 
ko‘rsatdi.
To‘g‘ri va teskari ishqalanish juftliklarining ilashishida farq
quyidagicha.

---