Qaraqalpaq fol`klori

2. 1740-jildan 1945-jillarg`a shekemgi qaraqalpaq fol`klorinin` materiallari jiynaw isleri.
Qaraqalpaq xalqinin` awizeki a`debiyatin jazip aliw ha`m oni izertlew isleri XVIII a`sirdin` ortalarinan baslandi. a`sirese, rus ilimpazlari menen sayaxatshilari qaraqalpaqlardin` fol`klorin u`yreniwge qiziqti ha`m aralasa basladi.
1740-41-jillari Muravin ha`m Gladishevlar Xiywag`a baratirg`an saparinda qaraqalpaqlar menen tanisip, xaliqtin` turmisi etnografiyasi menen qiziqsindi.
1750-jili rus ilimpazi Richkov kelip, qaraqalpaq xalqinin` a`n`gimeleri ha`m erteklerin, sonday-aq qaraqalpaq degen so`zdin` kelip shig`iwi haqqinda legendani jazip alg`an ha`m olardi 1759-jili «Sochinenie i perevodi» degen jurnaldin` avgust saninda bastirip shig`aradi.
Qazaqtin` ataqli ilimpazi Sh. Ua`liyxanov 1857-jillari Sirda`r`ya boyindag`i Qoqan, Tashkent, Buxara ha`m Talas da`r`yasinin` boyin jaylag`an qaraqalpaqlar arasinda bolip, olardan «Ko`k sholaq» degen poemadan u`zindi, qosiqlar, ertekler, naqil-maqallar jiynag`an.
Jaziwshi N.Karamzin «hayallar patshalig`i haqqinda ertek»ti Shimbayli bir kempirden jazip alg`an ha`m oni rus tilinde 1875-jili «Drevnyaya i novaya Rossiya» degen jurnaldin` III tominda bastirip shig`arg`an.
Qaraqalpaqlar arasinda ken` tarqalg`an «Yusip-Axmet» da`staninin` Xorezm varianti venger tyurkologi X.Vamberi ta`repinen onin` «Chag`atay etyudlari» miynetinde nemets tiline awdarilip, 1911-jili basilg`an edi.
Birinshi ret «Alpamis»tin` qaraqalpaqsha versiyasi 1902-jili Tashkentte «Sbornik materialov dlya statistiki Sirdar`inskoy oblasti na 1902 g» degen toplaminin` X tominda basilip shiqti.
A.Belyaev qaraqalpaqlar arasina kelip, No`kisten «Shin`g`isxan haqqinda an`iz», Shimbaydan «Edige ha`m Toqtamisxan haqqinda jir», Qon`irattan «Shejire»ni, Qipshaqtan «Qoblan» da`stanin jazip aladi. Ilimpaz «Shejire» menen «Qoblan» da`stanin «Qaraqalpaqtin` jiri» ha`m «Er Qoblannin` qissasi» degen at penen qoqu-jili bo`lek-bo`lek kitap etip Ashxabadta shig`aradi.
Bul atap o`tilgen ilimpazlardan basqa da akademik V.Radlov, F.Korsh, P.Meliranskiy, A.Samaylovich o`z miynetlerinde qaraqalpaq fol`klorin tiyisli bahali materiallar jiynadi.
1926-jili qaraqalpaqlardin` tilin ha`m turmisin u`yreniw maqsetinde N.Baskakov kelip ol qaraqalpaq fol`klori, etnografiyasi, tili boyinsha mag`liwmatlar jiynadi.
1930-jillardan baslap qaraqalpaq fol`klorin u`yreniwge jergilikli ilimpazlardi belsene qatnasa basladi. 1928-jildin` o`zinde arab grafikasi menen S.Ma`jitovtin` «Qaraqalpaq a`debiyati jiyintig`i» kitabi basilip shiqti. Avtor bul miynetinde bir neshshe ertek, naqil-maqal, jumbaqlardi keltirip o`tedi.
1940-jillari respublikadan shig`iwshi «Qizil Qaraqalpaqstan» h.b gazeta-jurnallarda Q.Ayimbetov, J.Aymurzaev, N.Da`wqaraevlardin` fol`klor boyinsha ilimiy izertlewleri ja`riyalandi.
S.Mawlenov penen Sh.Xojaniyazovlar Qurbanbay jirawdan «Qiriq qiz», «Qurbanbek», «ShiyrinSheker», «Er Qosay», «hajigirey» da`stanlarin, a`bdimurat jirawdan «Ma`spatsha»ni, Qarajan baqsidan «Da`wletyarbek» da`stanin jazip alg`an.
A.Begimov qaraqalpaq fol`klorinin` bir qansha u`lgilerin jaziwg`a qatnasip, olardan «Qiriq qiz» da`stanin, «Ju`z awiz o`tirik aytqan shopan» ertegin baspadan shig`aradi.
Q.Ayimbetov ataqli O`giz jirawdan qoer-jili «Alpamis» da`stanin jazip alip, qoeu-jili birinshi ret
«Edige» da`stanin jazip aladi ha`m bul da`standi da usi jili baspada jariq ko`redi.
qoe0-jillardin` aqiri ha`m qirqinshi jillardin` basindag`i folk`lorliq ekspeditsiyag`a Q.Ayimbetov penen birge O.Qojurovta qatnasip Q.Ayimbetovtin` baspag`a tayarlawinda birinshi «Qaraqalpaq xaliq tvorchestvosi» degen at penen miynet shiqti.