Qaraqalpaq fol`klori

haywanatlar haqqinda ertekler.
haywanatlar haqqindag`i erteklerde qiyaliy-fantastikaliq erteklerge kiredi. Bul ertekler adamlardin` ta`biyatqa u`stemlik ete baslag`annan keyingi haywanlardi uslap bag`indirip, olardin` ku`shinen paydalang`an waqitlarda do`regen. Bunda haywanlar adamday so`yleydi.haywanlardin` ha`r tu`rli ses shig`arip, topilis jasawlari adamlardi qorqitqan haywanatlar tuwrali erteklerde miflik diniy isenimler menen totemizmnin` qaldiqlarin ko`remiz. Ertekti do`retiwshiler bul haywanlardin` ha`r qaysisinda adamlarg`a ta`n anaw yaki minaw qa`siyetti ko`re bilgen. Sonin` ushin haywan obrazlari arqali jaqsi menen jamandi. Aqilli menen aqmaqti, ku`shli menen a`zzini, qorqaq penen batirdi, jalqaw menen miynetkeshti, a`dillik penen a`dilsizlikti, unamli-unamsiz qa`siyetlerdin` qarama-qarsilig`in turmisliq tiykarda qurip, jaqsi pa`ziyletlerdin` u`stemligin, jen`isin, artiqmashilig`in sheberlik penen bayanlag`an.
haywanatlar haqqindag`i erteklerge` Eshek penen o`giz, Arislan menen qoyan, :yrek penen baqa. Tu`lki menen bo`dene, Jolbaris mingen qiz, Sum eshek h.t.b. ko`plegen erteklerdi kirgizihge boladi.
Ma`selen, Tu`lki menen qoraz erteginde ag`ash basinda otirg`an qorazdi tu`lki jegisi kelip aldaydi, «patshamiz haywanlar bir-birine azar bermesin» dep buyriq berdi deydi qoraz. «Ga`pin` iras qusaydi ana eki iytten qashpag`anin`a qarag`anda» dep tu`lkige pa`nt beredi. Tu`lki zip beredi.Bul erteklerdin` basqa erteklerden parqi bunda klassliq qarama-qarsiliq, talas-tartislar haywanlar obrazi arqali allegoriyaliq, timsal etiw joli menen aship beriledi.
Turmis ertekleri.
Turmis erteklerinde xaliqtin` o`tken da`wirindegi ja`miyetlik turmis keshiriw jag`daylari menen du`n`ya taniwdag`i ko`z-qaraslarinin` ha`r tu`rli jaqlari uliwmalastirilg`an. Bundag`i waqiyalar qiyaliy erteklerdegidey shennen tis qiyaldan do`remey, al xaliqtin` tariyxiy rawajlaniwidag`i bolatug`in haqiyqiy o`mir qubilislari haqqinda boladi. Bunda adam o`mirinn` ha`r tu`rli ta`replerine kewil bo`linedi ha`m biz bul turmis erteklerinde aqilli, aqmaq, a`dil, zulim patshalardi, nadan baylardi, dana ha`m salaq ata-analardi, ma`rt jigitlerdi, oylap tapqish hayallardi, bilimli jetim qiz ha`m balalardi, ha`m sheshen shopanlardin` obrazlarin ko`remiz. Bunday erteklerge` a`dil patsha, Sheshen bala, O`tirik o`len`, Ku`nlikshi, Eki dos, Aqilli g`arri, An`qaw g`arri, O`jet bala h.t.b. kiredi.
Turmis erteklerinde syujettin` iqshamlilig`i, obrazlardin` onsha ko`p bolmawi, waqiyanin` tez baslanip, rawajlaniwi, waqiyanin` shiyelenisiwinin` uzaqqa sozilmawi pikirdi o`tkirlestiriw ushin naqilmaqallardin` ko`rkem so`zlerdin` isletiliwi ayriqsha diqqat awdaradi. ha`r bir ertekte adam oyinin` ushqirlig`i, tapqirlig`i, syujet quriwda, obraz do`retiwde, ko`rkem so`z qurawda sheberligi ko`zge taslanadi.