Qaraqalpaq fol`klori

1.An`izlar, payda boliwi, jiynaliwi, jariq ko`riwi, u`yreniliwi tuwrali
An`iz (latinsha legenda -oqiwg`a ilayiq degendi an`latadi) -jer, suw, kosmos ken`ligi, tariyxiy orinlar ha`m ta`biyattag`i ha`r qiyli ha`diyselerdin` kelip shig`iwi haqqindag`i adamlardin` boljawlari qiyaliy oylawlari.
Xaliq o`zinin` basip o`tken jolin a`wladlarina gu`rrin` etken, onda qiyaldan do`regen waqiyalarda bolg`an, sol tiykarda an`iz-a`psanalar payda bolg`an.
An`izlardin` payda boliwinin` ja`ne bir sebebi adamlar en` a`yyemgi da`wirden, o`zlerinin` payda bolg`an waqtinan baslap ta`biyatti, du`n`ya qubisilarin, a`lemdi, o`simlik ha`m haywanatlar du`n`yasinin` ha`m tariyxiy orinlardin` qalay payda bolg`anin biliwge qiziqsinip, olar haqqinda ha`r qiyli a`n`gimeler, qiyaliy boljawlar ha`m an`izlar do`retken.
An`izlardin` xaliq arasina ken` taralanlarinin` en` eskileri aspan a`lemi ha`m juldizlarg`a baylanisli do`regenleri bolip, solardan juldizlar haqqindag`i an`izdi alip qarasaq, temir qaziq juldizi bir orinda qozg`almay turadi da, onin` do`gereginde eki juldiz aq boz at penen ko`k boz at aylanip ju`redi. Bul eki juldiz do`gereginde jeti qaraqshi juldiz turadi. Sol jeti qaraqshinin` qasinda bir juldiz :rker juldiz ju`redi eken. Juldizlardin` qurilisinda fantaziya basim bolg`ani menen haqiyqatliq ta bar.
Al, «jilg`a talasiw» an`izinda tu`yenin` an`qawlig`inan paydalang`an tishqan onin` qulag`ina minip birinshi ret taza jildi ko`rgen ha`m jil basi bolg`an.
Bul an`izdin` ekinshi varianti Maxmud Qashqariydin` «Tu`rk so`zligi» toplaminda berilgen bolip, on eki jildi on eki haywan ati menen ataw haqqinda qiziq faktler keltirilgen.
Xaliq arasindag`i aytilip ju`rgen an`izlardi jiynaw jumislari qur0-jillardan baslandi. Xaliq an`izlarin jiynawda oris ilimpazlarinan Muravin, Richkov, Gladishev, Divaev, Bel`ev, Sobolev ha`m qazaq ilimpazi Ch.wa`liyxanovtin` miynetleri bar.
Xaliq an`izlari qoro-jili ha`m qoty-jillari shiqqan «Qaraqalpaq xaliq ertekleri» ja`ne de «Qaraqalpaq xaliq legendalari ha`m anekdotlari» (qoyu) kitaplarinda basilip shiqti.An`izlar haqqinda fol`klorist
Q.Ayimbetovtin` «Xaliq danalig`i» miynetinde berilgen.