Qaraqalpaq fol`klori

Fol`klordin` taraliwi ha`m atqariliwi.
Qaraqalpaq xalqi awizdan-awizg`a ko`ship, a`wladtan a`wladqa o`tip kiyatirg`an awizeki xaliq do`retpelerinin` bay tu`rlerine iye. Bunday xaliq awizeki do`retpelerin xaliqtan shiqqan so`z sheberleri-jirawbaqsilar, sazende, ertekshi, qissaxan, sheshenler, juwabiy adamlar h.t.b. xaliqtin` o`z ine ko`rkem obrazli etip jetkerip beredi.
a`sirese, fol`klorliq shig`armalardin` iri ko`lemlisi esaplang`an da`stanlardi atqariwda jiraw
baqsilardin` roli ku`shli.
Xaliq do`retpeleri bolg`an ertek, jumbaq, naqil-maqal, jan`iltpash juwap aytislar arnawli adam ta`repinen atqarilmay-aq toy-mereke, otirispa-meylislerde ko`pshilik xaliq ta`repinen tilge alina beredi.
Qaraqalpaq fol`klorinin` en` iri ko`lemli do`retpelerinin` biri - da`stanlardi jiraw-baqsilar atqaradi. Awizeki atqarilatug`in da`stanlar ustaz ha`m sha`kirtlik joli menen bir jirawdan ekinshi jiraw u`yrenip, atqariliw protsessin u`zliksiz u`yrengen. Jiraw boliw ushin ustazg`a eriw, onnan pa`tiya aliw, ustazin pir tutiw ha`zirge shekem buzilmay kiyatirg`an da`stu`r.
Qaraqalpaq fol`klorin atqariwshi jiraw-baqsilardin` ishindegi en` u`lken so`z sheberleri - Erpolat, O`giz (Xojambergen) jiraw, Esemurat jiraw, Qurbanbay jiraw, Qiyas jiraw, Japaq jiraw, Eshan baqsi, Qarajan baqsi h.t.b. qaraqalpaq xalqinin` ko`rkem awizeki so`z o`nerin do`retiwdegi ha`m oni xaliqqa jetkeriwdegi roli ku`shli.
Negizinde qaraqalpaq jirawlarinin` sag`asi Soppasli Sipira jirawdan baslanadi. Ol atqarg`an da`stanlar ha`m terme-tolg`awlar xaliq arasinda elege shekem saqlang`an.
Qaraqalpaq baqsi-jirawlarinin` basim ko`pshiliginde shayirliq talant bolip, sol arqali ko`rkem awizeki a`debiyattin` ko`rkemlik da`rejesi artip, tolisip otirg`an.
Qaraqalpaq fol`klorinin` taraliwi ha`m atqariliwina baqsi-jirawlar menen bir qatarda xaliq shayirlari, xaliqta ati shiqqan sheshenler, sazendeler, qosiqshilar, ertekshiler, naqilshilar, qissaxan ha`m qatiqulaq adamldar o`z u`lesin qosip, xalqimizdin` ko`p a`sirlik bay ruwxiy miyrasinin` saqlaniwina, bizin` da`wirimizge shekem jetip keliwine sebepshi bolg`an.
«Alpamis» dastanin Jiyemurat jirau, Ogiz jirau, Kiyas jirau, Esemurat jirau, Arzimbet jirau, Kurbanbay jirau, Karam jirau, Tanibergen jiraular atkargan. Usilardin ishinde en toligi, korkemliligi xam ideyasinin baxaligi jaginan kozge tusetugin variantlari Ogiz jirau, Esemurat jirau, Kiyas jirau variantlari bolip esaplanadi.
«Koblan» dastanin Imamkuli jirau, Esemurat jirau, Arzimbet jirau, Karam jirau, Dauletmurat jirau, Askar jirau, dastannin ertek variantin Janibek jirau Askarov jirlagan.
«Koblan» dastaninin Esemurat jirau Nurabullaev jirlagan varianti usi dastannin karakalpaksha versiyasinin mazmuni xam korkemligi jaginan en toligi, en ulkeni, en baxalisi. Onin kolemi 7 minga jakin kosik katarlarinan ibarat. Bunnan keinigi kolemi , mazmuni jaginan ulkeniregi Karam jirau varianti bolip tabiladi.