Qaraqalpaq fol`klori

3. Klassik shayirlar tvorchestvosindag`i fol`klor

XVIII a`sir qaraqalpaq a`debiyatindag`i belgili shayir yaki jiraw Jiyen Tag`ay ulinin` do`retpelerin bir qatar ko`zden o`tkere otirip, ondag`i fol`klorliq belgilerdi an`laymiz. Ol jiraw boliw menen birge bir neshshe «Posqan el», «a`y, jigitler,jigitler», «Xosh bolin` doslar» h.t.b.Onin` «Posqan el» shig`armasi tolig`i menen fol`klorliq u`lgide bolip, qaraqalpaq fol`klorindag`i tolg`awlardin` negizin quraydi.
Shig`is a`debiyatinin` u`lgilerin jaqsi bilgen Ku`nxoja o`z poeziyasina jaqin etip jazadi. Onin` «Shopanlar», «Oraqshilar» qosig`inda fol`klorliq obrazlardan paydalanip, haqiyqiy turmistag`i adamlardin` obrazlarin do`retken.
Misali` Man`layina shiq pitpegen,
:stine kiygen kiyimi Dizesine jetpegen
Ku`nxojanin` ko`p qosiqlarinda fol`klordag`i salt-da`stu`r qosiqlari, joqlawlar timsalindag`i qosiqlar da gezlesedi. Misali onin` «O`lim», «Oyda», «Qashan ko`rermen» qosiqlari usinday fol`klorliq u`lgidegi shig`armalar qatarina jatadi.
a`jiniyazdin` «Bozataw» qosig`inin` fol`klorliq varianti bolip, ol jazba variant penen jaqin usasliqqa iye. a`jiniyazdin` basqa qosiqlarinda da awizsha ha`m kitabiy da`stanlarda ushirasatug`in ko`rkem su`wretlew qurallari ken` paydalanilg`an. Ol o`zinin` «Bir janan», «Bir pa`riy», «Sa`wdigim», «Go`zzallar», «Dildarim» h.t.b. qosiqlarin kitabiy ashiqliq da`stanlardan ta`sirlenip do`retken. Shayirdin` qosiqlarinda xaliq aforizmleri, ten`ewleri ken` paydalanilg`an. Misali` jawirni qaqpaqtay, La`yli-Zuleyxaday, «qollari qa`lemdey», «Belleri jin`ishke bir qisim na`zik» h.t.b. su`wretlew qurallari bar.
4. Xa`zirgi shayirlarimiz tvorchestvosindag`i fol`klorliq belgiler haqqinda
XX a`sirde qaraqalpaq a`debiyatinin` iri wa`killerinen A.Muwsaev, A.Dabilov, S.Nurimbetov, J.Aymurzaev, T.Jumamuratov, I.Yusupov, S.Xojaniyazovlar o`zlerinin` tvorchestvosinda fol`klordan paydalaniw u`lgilerin do`retti. Ma`selen, A.Dabilov qaraqalpaq fol`klorindag`i da`stan do`retiw da`stu`ri tiykarinda «Bahadir» da`stanin jazdi. Bul da`standa xalqimizdin` u`rp-a`detleri, ku`ndelikli turmis tirishiligindegi waqiyalar so`z etiledi. Da`stannin` ko`rkemlik o`zgesheligi, tili fol`klordag`i da`stanlarg`a ju`da` jaqin keledi.
Shayir I.Yusupovtin` «Tumaris» poemasi da xaliq arasindag`i an`iz-a`psanalar bolip ju`rgen sakmassaget qa`wimlerinin` hayal patshasi Tumaris haqqinda jazilg`an.
Al, onin` «Ma`n`gi bulaq» poemasi miflik poema bolip, tolig`i menen fol`klorliq shig`armag`a sa`ykes keledi.
Shayirdin` «Ana ju`regi» qosig`i xaliq arasingda ju`rgen an`iz tiykarinda jazilip bunda bir jigit bir qizg`a qatti ashiq bolip muhabbat otina shidamay anasinin` ju`regin suwirip alip qizg`a aparmaqshi boladi` Biraq bosag`ada su`rnigip, ju`rek jerge tu`siwi ha`m og`an til pitedi`
Jerde jatqan ju`rek aytti` Abayla, Awirmadima hesh jerin` qulinim
T.Jumamuratovtin` «Ma`kar`ya suliw» da`stani da xaliq awizeki do`retpeleri tiykarinda jazilg`an shig`arma bolip tabiladi.
Solay etip ha`r xaliqtin` jaziwshi-shayiri o`z xalqinin` fol`klorinan paydalang`an halda shig`armalar do`retedi eken.
Fol`klor menen a`debiyattin` baylanisi ken` ma`nide tek g`ana fol`klorliq janrlar menen jeke a`debiy shig`armalardin` o`z-ara baylanisin an`latip qoymastan jaziwshi menen xaliqtin` ruwxiy du`n`yasinin` bekkem ushlasiwin bildiredi.