Qaraqalpaq ma’mleketli universiteti Qurilis fakulteti Qurilis materiallari buyumlari ha’m konstruksiyalarin islep shig’ariw qaniygeliginin’

Avtomatlastırıw - bul insan jumıs iskerligin mashina hám mexanizmler menen almastırıw bolıp esaplanadı. Ol texnikalıq, shólkemler hám ekonomikalıq mazmundagi hátti-háreketler hám de ilajlar kompleksinen ibarat boladı, islep shıǵarıw procesi, basqarıw procesiniń ol yamasa bul jumısın ámelge asırıwda insan qatnasıwın bólekan yamasa pútkilley sheklew imkaniyatın beredi.
XIX ásirdiń ekinshi yarımıgachi “qol” informaciya texnologiyası rawajlanǵan bolıp, onıń tiykarın pero, sıyadon hám buxgalteriya dápteri shólkemlesken. Kommunikatsiya (baylanıs ) paket (rasiy hújjetler salınǵan konvert) jiberiw arqalı ámelge asırilar edi.

“Qo'l” informaciya texnologiyası ornına XIX ásir aqırında “mexanik” texnologiya kirip keldi. Jazıw mashinası, telefon, diktafonning jańalıq ashılıwı, jámáát pochtası sistemasınıń rawajlanıwlashuvi - bular barlıǵı aldın informaciyanı qayta islew texnologiyasında, keyin jumıs jemisdorligida sezilerli ózgerisler júz beriwine jay boldı.

XX ásirdiń 40 - 60 -jıllarında “elektr” texnologiyası payda bolıp, ol echib almastıriletuǵın elementlerge iye elektr jazıw mashinkalari, ápiwayı qaǵazdan paydalanıwshı nusqa kóshiriw mashinası, portativ diktafonlardan ibarat edi.
60 -jıllardıń ekinshi yarımınan bolsa “elektron (yamasa kompyuter)” texnologiyası júzege kela basladı hám informaciyanı formasın emes, mazmunın ózgertiwge pát berila baslandı.
Informaciya texnologiyasınıń keyingi rawajlanıwı tiykarınan kommunikatsiya quralları menen baylanıslı.
Infomatsıya sózi túrli tillerde túrlishe isletilip , onıń mániside túrlishe atalsada hámmesiniń tıykarında latınsha informatio sózi jatadı. Bul sóz ,,maǵlıwmat” ,
,,túsındırıw” degen mánini ańlatadı. Ózbek tilinde informatsıya sózi ,,axborat” dep ataladı.
Informatika kompyuter texnikasını qollawǵa tiykarlanıp insan shuǵıllanatuǵın túrli tarawlarda axboratladı izlew , toplaw saqlaw, qayta islew hám onnan paydalanıw máselleri menen shuǵıllanatuǵın pándir.
Informatikanıń ǵárezsiz taraw sıpatında ajralıp shıǵıwı birinshi náwbette kompyuter texnikasınıń rawajlanıwı menen baylanıslı. Bunda tıykarǵı xizmet mikroprotsessor texnikasına tuwrı keledi , onıń payda bolıwı 70-jıllar ortalarında ekinshi elektron tónterilisin baslap beredi. Informatika ataması tek ǵana kompyuter texnikası jeńislerin kórsewtiw emes , bálkim axborattı uzatıw hám qayta islew basqıshları menen hám baylanıslı
Informatika eń tiykarǵı quralı bul kompyuter bolıp esaplanadı. Kompyuter anglishan tilinen alınǵan bolıp ,,esaplayman” degen mánisti bildiredi. Kompyuter EEM qaraǵanda júdá kóp funksiyalarǵa iye. Kompyuterdıń dáslepki awlatlardı bul : Ural-1 , Minsk-2 , BSEM-2 bolıp , onıń tıykaǵı elementti elektron lampa bolǵan ushın júdá kóp orındı iyelegen. Keyinrek bul lampalar orında tranzistorlar isletilgen kompyuterler isletilgen. Bularǵa Razdan -2 , M-220 , Minsk 22 hám taǵı basaqalar kiredi. Shaxsiy kompyuter ataması XX-ásirdıń 70-jıllarınıń aqırında baslap keń tarqala baslaǵan. Shaxsıy kompyuterler keyingi awladlarında kólemi kishreytilib massası 3,5 kg shekem kemeygen.
Hár qanday ónimdiń ólshem birligi ámeldegi, mısalı litr, metr, kilometr, kilogramm, volt, amper, kubometr hám basqalar. Tap soǵan uqsas informaciyanıń da ólshewi bar. Ekilik sanaq sistemasında informaciyanıń eń kishi birligi bıyt esaplanadi, bir bıyt bul bir “1” yamasa bir “0”. Bunda signaldıń bar ekenligi “1” menen yamasa joq ekenligi “0” menen ańlatpalanadı. Bıytlardıń pútkil dep qaralatuǵın tutas izbe-izligi báyit dep ataladı. Báyit 8 bitga teń dep qabıl etilgen. Sonıń menen birge úlken kólem degi maǵlıwmatlar sıyımlılıqın ólshew ushın kilobayt (kb), megabayt (mb), gigabayt (gb), terrabayt (tb) hám x. k. ólshemler ámeldegi:
1 Kb =1024 báyit,
1 Mb=1024 Kbayt,
1 Gb =1024 Mbayt,
1 Tb =1024 Gbayt.
Zamanagóy tarmaqlarda maǵlıwmatlardı uzatıw izbe-iz ámelge asıriladı, yaǵnıy bir báyit informaciya bıytlar boyınsha uzatıladı. Tarmaq salasında kilobayt hám megabaytlar pánniń basqa tarawlarıdaǵı sıyaqlı o'nli sanaq sistemasına sáykes keledi.