Qaraqalpaq ma’mleketli universiteti Qurilis fakulteti Qurilis materiallari buyumlari ha’m konstruksiyalarin islep shig’ariw qaniygeliginin’

Sistema platasi
Sistema blokındaǵı tiykarǵı elektron sxemalar sistema platasında jaylasqan boladı (mother board). Ol jaǵdayda BIOS, mikroprotsessor, operativ yad, turaqlı yad, kesh yad, shinalar, taktik generator jaylasqan. Bunnan tısqarı, ol jaǵdayda birpara apparatlar jumısın basqarıwshı elektron sxemalar, klaviatura, disk apparatları adapteri de jaylasqan boladı. Házirde shinalarning PCI/ISA túri keń isletilip atır. Bunday shinalarning maǵlıwmat ayırbaslawı tezligi joqarı bolıp, ol arqalı kompyuterge kóp sırtqı apparatlardı jalǵaw múmkin. Kompyuterde kirgiziw - shıǵarıw portları ámeldegi bolıp, olar sistema blokınıń arqa bóleginde jaylasqan slot dep atalıwshı jaylar arqalı printer, «sichqonch», klaviatura hám basqa apparatlar jalǵanıwı ushın xızmet etedi. Kirgiziw - shıǵarıw portları parallel hám ketma - ket boladı hám olar uyqas túrde LPT 1 - LPT 4 hám COM 1 - COM 3 dep belgilenedi. Ádetde LPT portqa printer hám COM portqa faks - modem, “tıshqancha” hám basqa apparatlar jalǵanadı. Sonday etip sistema platası ShK dıń tiykarǵı platası bolıp, ol jaǵdayda tómendegiler jaylasqan :
protsessor - tiykarǵı mikrosxema bolıp, matematikalıq hám logikalıq operatsiyalardı (ámellerdi) atqaradı ;
chipset (mikroprotsessorli komplekt) - mikrosxemalar majmuyi bolıp, ShK dıń ishki apparatlarınıń jumısın basqaradi hám sistema blokınıń tiykarǵı funktsional múmkinshiliklerin anıqlaydı ;
shinalar - apparatlardı baylaw sımlar bolıp, olardan kompyuterdiń ishki apparatları arasındaǵı berilgenlerdi almastırıwlaytuǵın signallar ótedi;
Operativ yad apparatı - mikrosxemalar majmuyi bolıp, maǵlıwmatlardı waqtınsha saqlaw ushın mólsherlengen;
turaqlı yad apparatı - uzaq waqıtqa shekem maǵlıwmattı ózinde saqlawshı mikrosxema;
slot - qosımsha apparatlardı jalǵaw apparatı.
Protsessor
Protsessor - bul kompyuterdiń tiykarǵı mikrosxemasi bolıp tabıladı yamasa basqasha aytqanda kompyuterdiń “miyi”. Ol yadta jaylasqan programmalıq kodlardı orınlawdı hám barlıq apparatlar jumısın basqaradi. Onıń jumıstı orınlaw tezligi kompyuterdiń tezligin anqlaydi. Protsessor arnawlı yacheykalardan shólkemlesken bolıp, olar registrlar dep ataladı. Sol registrlarda buyrıqlar jaylasqan bolıp, protsessor tárepinen basqarıladı. Protsessorning jumısı sonnan ibarat yaddan málim bir buyrıqlarardı izbe-iz hám maǵlıwmatlardı tańlanıp atqarıladı. JK larda álbette, oraylıq protsessor (Central Processing Unit - CPU ) bolıwı shárt. Ol barlıq tiykarǵı operatsiyalardı (ámellerdi) atqaradı. Kóbinese JK qosımsha soprotsessorlardan dúzilgen bolıp, olar málim bir arnawlı funktsiyalardı effektiv orınlaw ushın mólsherlengen boladı. Mısalı, matematikalıq soprotsessor cifrlı berilgenlerdi qayta isleydi, grafik soprotsessorlar grafik suwretlerdi qayta isleydi hám h.t.b.
Mikroprotsessor
Mikroprotsessor kompyuterdiń ámel atqaratuǵın bólegi bolıp, ol maǵlıwmatlardı berilgen programma tiykarında qayta isleydi. Birinshi mikroprotsessorlar 1971 jılda amerikanıń Intel firması tárepinen islep shıǵılǵan. Mikroprotsessor tiykarınan arifmetik - logikalıq hám basqarıw apparatlarınan shólkemlesken. Mikroprotsessor 140 tacha túrli arifmetik hám logikalıq ámellerdi atqaradı. Arifmetik - logikalıq apparat basqarıw apparatı basqarıwında protsessorga kelayongan berliganlarni arifmetik hám logikalıq kóriniske aylantıradı.