Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

42-shınıg’ıw. Berilgen teksten affiktsasiya usılı menen jasalg’an do’rendi so’zlerdin’ ma’nilerin tu’sindirin’:
1. Ju’yrik «Neksiya» lar juldızday ag’ıp, qashıp jol bermesen’ ketejaq qag’ıp (B.S.).
2. Tulg’a ko’lik jallap awıllas keler,
Ha’tteki jın’g’ılın, qamısın satar (B.S.).
3. Ag’ayinli Vanyushinler Xalmurat bay menen sawdager baylar, qala aqsaqalı Shımbaydın’ tar ko’sheleri menen qaran’g’ı ko’shelerin sıpırıp, suw septirip, tazalatıp qoyıptı (J.A.).
4.Tapsırmanı pitkergen Aytmurat penen Ka’riymolla tan’ aldında qaytqan edi. «Quwlı ko’l »degi ku’yiktin’ otına o’rtenip otırg’an xalıqlar qa’ha’rge mindi (J.A.).
5. — Qanday jaqsılıq isledin’, aylanayın?
— Marat ta’nepiste mug’a’llimnin’ otırg’ıshına «knopka» taslap qoydı. Al men bolsam, knopka kirip ketpesin dep, mug’allimapayımız otırayın dep atırg’anda otırg’ıshın tartıp qaldım (A.A’.).
6. — Ne sebep na’resteler ashıwshaq bolıp tuwılmаqta? (A.A’.).
7. Senin’she, «student» degen so’zdin’ qaraqalpaqshası qanday? (A.A’.).
43-shınıg’ıw. Berilgen tekstten affiktsasiya usılı menen jasalg’an do’rendi so’zlerdin’ ma’nilerin tu’sindirin’.
1. —Ashlıq bar, joldaslar! — dep, Aysberg O’mirbaydın’ turin birden o’zgertip jiberdi.
2. Bul jerde hesh kimde ayıp joq, plan joqarıdan keledi,—dedi Esbergen sur mawıtı kitelinin’ barlıq ilgeklerin ildirip, sıp-sıydam bolıp ortag’a shıqtı.
3. Bul halına qaramay shash qoyıp, isshisımaqlanıp ju’retug’ın, tobı kishkeneden kelgen dawısı juwan, orısshadan da shamalı xabarı bar, ha’tte nemissheden de ta’mesi bar «oqıymannın’» talabındag’ı, a’kesin bayag’ıda baspashılar o’ltirip ketken oyı ozıq jigit edi (A.S.).


Test sorawları
1. Sinonim kelbetliklerdin’ juplasıwınan jasalg’an qospa kelbetliklerdi tabın’.
а) qırmızı-qızıl, qatar-qurbı
b) arıslan-ju’rek, tas-bawır
s) u’lken-kishi, uzın-qısqa
d) jetim-jesir, qon’ır-aqshıl
2. Kelbetlik jasawshı qaysı qosımta bir na’rsege biyimlilikti an’latadı?
а) xor
b) dar
s) biy, -na
d) shan’, shen’
3. Feyil tu’birine qosılıp is-ha’rekettin’ artıqmashlıg’ın bildiretug’ın do’rendi kelbetlikler jasawshı qosımtalardı tabın’.
а) -ındı, -indi, -ndı, -ndi
b) -malı, -meli, -balı, -beli, -palı, -peli
s) -g’ır, -gir, -qır, -kish
d) -g’ısh, -gish, -qısh, -kish
4. A’dette tartım jalg’awı qanday jalg’awdan keyin jalg’anadı?
а) ko’plik jalg’awınan keyin jalg’anadı
b) so’zdin’ tu’birine tikkeley jalg’anadı
s) betlik jalg’awınan aldın jalg’anadı
d) so’z jasawshı qosımtadan keyin jalg’anadı
5. Qaysı qosımta atlıq so’zlerge qosılıp zattın’ ayrıqsha bir belgige iye ekenligin bildiredi?
а) –shıl/-shil
b) –lı/-li
s) –ıy/-iy
d) –shan’/-shen’
6. Nan-pan, shay-pay usag’an jup so’zler qanday ma’ni bildiredi?
а) salıstırıw
b) ja’mlew
s) uluwmalıq
d) jıynaqlaw
7. Qaysı qosımta feyil tu’birine qosılıp is-ha’rekettin’ sol zatqa ta’n qa’siyetin bildiredi?
а) -ma, -me
b) -g’ısh, -gish, -qısh, -kish
s) -aq, -awıq, -ewik
d) -g’aq, -gek, -qaq, -kek
8. Ren’di bildiretug’ın so’zlerge qaysı qosımta qosılsa so’zdin’ tu’biri o’zgeriske ushırap, qısqarıp jazıladı?
а) -g’ısh, -g’ıltım
b) -shıl, -shil
s) -rаq, -is
d) -is, -ildir
9. Feyil so’zlerge qosılıp anıq atlıq jasawshı qosımtalardı tabın’.
а) -ısh, -is, -im
b) -lıq, -shılıq, -ısh
s) -g’ısh, -aq, -ıs
d) -g’ı, -ıq, -maq
10. Atlıqtan feyil jasawshı qosımtanı tabın’.
а) –g’ar/-ger, -qar/-ker
b) –ar/-er, -r
s) –ıra/-ire, -ra/-re
d) –ıq/-ik
11. Sinonim kelbetliklerdin’ juplasıwınan jasalg’an qospa kelbetliklerdi tabın’.
а) qırmızı-qızıl, qatar-qurbı
b) arıslan-ju’rek, tas bawır
s) u’lken-kishi, uzın-qısqa
d) jeti-jesir, qon’ır-aqshıl
12. Jıynaqlaw sanlıqları atlıq so’zlerdin’ ornına qollanılıp kelgende olarg’a qanday qosımtalar jalg’anadı?
а) so’z jasawshı, seplik
b) tartım, betlik, ko’plik
s) betlik, tartım, seplik
d) ko’plik, seplik, betlik
13. Hal feyildin’ qaysı qosımtaları o’z ara sinonim bolıp keledi?
а) -g’alı, -geli, -g’ansha, -genshe
b) -ıp, -ip, -p, -a, -e, -y
s) -g’anlıqtan, -genlikten, -g’alı, -geli
d) -mastan, -mesten, -may, -mey
14. Tu’birleri o’zgeriske ushırap birikken atlıqlar qatarın tabın’.
а) qolg’ap, tasbaqa
b) shegara, qolg’ap
s) atqulaq, qarabaraq
d) palawga’di, jarg’anat
15. Atlıqtan feyil jasawshı qosımtanı tabın’.
а) -g’ar/-ger, -qar/-ker
b) -ar/-er, -r
s) -ıra/-ire, -ra/-re
d) -ıq/-ik
16. Ma’ni ha’m jazılıwı jag’ınan pu’tkilley birigip, bir tu’bir ta’qılettegi birikken qospa atlıqlardı tabın’.
а) qolg’ap, bilezik
b) shegara, tasbaqa
s) Sapargu’l, Uzınqayır
d) belbew, suwqabaq
17. Kelbetlik+atlıq+kelbetlik tu’rindegi qospa kelbetlikler qaysı qatarda berilgen?
а) teri tonlı, pıshıq ko’zli
b) haq kewilli bala, qayın’ qaptal jigit
s) ay ju’zli, qızıl shıraylı
d) aq saqallı, ala ko’ylekli
18. Qospa so’zler neshege bo’linedi?
а) ushke
b) to’rtke
s) beske
d) ekige
19. Jerge ko’k shıqtı. Ga’pte qanday usıl menen jasalg’an so’z bar?
а) affiksatsiya usılı menen
b) leksika-semantikalıq usıl menen
s) so’z qosılıu usılı menen
d) leksika-sintaksislik usıl menen
20. Jup so’z qanday usıl menen jasaladı?
а) affiksatsiya usılı menen
b) Leksika-semantikalıq usıl menen
s) so’z qosılıw usılı menen
d) leksika-sintaksislik usıl menen