Qarshi davlat univerisiteti geografiya va agronomiya fakulteti geografiya o

Turkmaniston qurilish va shisha sanoatining iqtisodiyotidagi ahamiyati.

Qurilish majmuasi — bu asosiy maqsad birligi-xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarining yangi ishlab chiqarish va noishlab chiqarish fondlarini yaratish bilan birlashtirilgan o’zaro bog’liq tarmoqlar to’plami.
Respublikada qurilish materiallari sanoati mineral qurilish materiallari konlari negizida tashkil etilgan.
Qurilish minerallarining xilma-xilligi, hududiy joylashuvi bo‘yicha mavjud sanoat resurslari respublika ehtiyojlarini deyarli to’liq qondiradi.
Bu sement va qurilish xomashyosi (shu jumladan qurilish va silikat qumlari), dolomitlar, gips va angidridlar, loy va loess shaklidagi loylar, beton va yo’l quruvchilari uchun shag’al, devor toshlari uchun ohaktosh, qurilish ohaktoshi, magmatik jinslar. Sement qurilish materiallari orasida muhim o’rin egallaydi.

4-rasm. Qishloq xo’jaligi.
Sement ishlab chiqarishning asosiy xomashyo tarkibiy qismlari karbonat jinslari — ohaktosh, bo’r va loy materiallari (loy, loy shiferlari, shlaklar va boshqalar). O’rtacha 1 tonna klinker uchun 1,60— 1,65 tonna karbonat jinslari va 0,30 tonna loy komponentlari iste’mol qilinadi.
Sement ishlab chiqarish yoqilg’i va elektr energiyasining asosiy iste’molchisidir.
Har bir tonna klinker uchun o’rtacha 281 tonna yoqilg’i sarflanadi. Sementning asosiy turlariga quyidagilar kiradi: Portlend sement va uning navlari, shlakli va pozzolan sementlari, alumina sement, kengayadigan sement va boshqa bir qator maxsus sementlar.
Sementning sifati 200, 300, 400, 500 va 600 markalari bilan tavsiflanadi. Bundan tashqari, sementlar o’rnatish va qotish tezligi, maydalashning nozikligi bilan farq qiladi. Ba-Harden, Nebit-Dag yaqinidagi katta Balxan va Bezmeinskoye koni ishlab chiqilmoqda.
O’rta Osiyodagi eng yirik Bezmeinskoye sement zavodi tashkil etilgan bo’lib, asosan Portlend-600 markali sement ishlab chiqaradi. Bu yerda tamponaj, sulfatga chidamli va tez qotib turadigan sement ishlab chiqarish o’zlashtirildi.
Bezmein sementining asosiy iste’molchilari Qozog’iston, Markaziy Osiyo va Kavkaz orti qurilish tashkilotlaridir.
Shisha sanoati Ashxobod shisha zavodi tomonidan taqdim etilgan bo’lib, u xandaq oynasi, shisha idishlar (butilkalar), termoslar, lampalar uchun shisha, quyosh issiqlikdan himoya qiluvchi va boshqa oynalarni ishlab chiqaradi. Shisha ishlab chiqarish uchun xomashyo Kopetdagning etaklarida joylashgan kvarts qumtoshlari va paleogen yoshidagi qumlardir. Badurmaz va Baharden konlari eng ko’p o’rganilgan.
Zavodning yuqori sifatli mahsulotlari mamlakatimizda va chet ellarda (Eron, Afg’oniston, Turkiya va boshqalar) katta talabga ega.
Eng muhim konlar — Krasnovodskoye, Bekdashskoye, Kizilarvatskoye, muk-rinskoye g’ovakli ohaktosh “gusha” koni, Dani-cherskoye toshshebenkoye, Kalaimorskoye shag’al-qum, Kelif toshshebenkoye, Kubatausk qurilish tosh koni, Bolynebalxanskoye argellite, Du-shakskoye shag’al, Krasnovodskoye gips, Kelyatinskoye dolomitovoye, Charjovskoye va repetekskoye qurilish qumlari konlari va boshqalar.
Respublika qurilish sanoatining yangi tarmog’i-qurilish konstruksiyalari va mahsulotlari sanoati temir-beton, metall, yog’och fextavonie, yuk ko’taruvchi konstruksiyalar va mahsulotlar ishlab chiqaradi.
Ushbu korxonalarning asosiy mahsulotlari-binolarning tayyor devorlari ko’rinishidagi katta panellar, deraza va eshik bloklari, tayyor beton va ohak, mineral jun, asbest-sement quvurlari, asbest-sement shiferi, elektr uzatish liniyalari va aloqa tarmoqlari tayanchlari, tabiiy toshdan (qobiq toshidan) yasalgan kichik devor bloklari, binolarning jabhalarini qoplash uchun keramika buyumlari, keramik kanalizatsiya va drenaj quvurlar.
Qurilish materiallari va mahsulotlarining yirik sanoat markazlari Ashxobod, Bezmein, Mari, Charjo’y, Tashavuz, Krasnovodsk, Nebit-Dag, Tejen, Bayramalida joylashgan.
Respublika qurilish majmuasining ajralmas qismi qurilish-milliy iqtisodiyotning mustaqil tarmog’i bo’lib, u yerda qurilish majmuasining ishlab chiqarish va texnologik imkoniyatlari yakunlanadi. Qurilishning asosiy mahsulotlari-tugallangan va foydalanishga tayyor bo’lgan yangi yoki rekonstruktsiya qilingan sanoat korxonalari.

4.