Qarshi davlat univerisiteti geografiya va agronomiya fakulteti geografiya o

Turkmaniston yengil sanoatining rivojlanishi.

Turkmanistonda yengil sanoat mahsulotlarining eng muhim turlarini natura shaklida ishlab chiqarish.
Yengil sanoat-ommaviy iste’mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi tarmoqlar majmui respublikaning sanoat ishlab chiqarishida yetakchi o’rinni egallaydi. Bu yalpi sanoat mahsulotining 42 % dan ortig’ini tashkil etadi. Yengil sanoat asosan mahalliy qishloq xo’jaligi resurslari (eng muhimi paxta xomashyosi, pilla, jun) asosida ishlaydi, bu uning tarmoqlarini rivojlantirish va joylashtirishni belgilovchi omillardan biridir. Buning sababi shundaki, Turkmaniston yengil sanoatining ishlab chiqarish tannarxidagi xomashyo va asosiy materiallarning ulushi 85-90 % ni tashkil qiladi.
Respublikaning yengil sanoat tarmoqlarini 129 korxona yoki mamlakatdagi barcha sanoat korxonalarining qariyb 40 foizi birlashtiradi.
Respublikada eng rivojlangan yengil sanoatning asosiy tarmoqlari — to’qimachilik, paxta tozalash, ipak, jun, gilam, trikotaj, poyabzal, tikuvchilik.
Yengil sanoat korxonalarining hududiy joylashuvi respublikaning turli qismlarida xomashyo bazalarini mahalliylashtirish darajasiga bog’liq. Masalan, paxtachilik tumanlarida paxta tozalash zavodlari, pillachilik tumanlarida — ipakchilik fabrikalari va boshqalar joylashgan.
To’qimachilik sanoati yengil sanoatning yetakchi tarmog’i bo’lib, respublika ishlab chiqarishining 37,2 foizini (yoki yengil sanoatning 68 foizini) tashkil etadi. To’qimachilik sanoatining asosiy tarmoqlari paxta, paxta tozalash, ipak, jun, gilam, trikotaj.
Paxta tozalash sanoati rivojlangan paxtachilikka asoslangan bo’lib, yengil sanoat mahsulotlarining 68 foizini ishlab chiqaradi va 22 ta zavodni birlashtiradi (eng kattasi Mari, Charjo’y, Tashavuz, Bayramali). Asosiy mahsulotlar paxta tolasi bo’lib, uning 97 foizi mamlakat to’qimachilik korxonalarini xomashyo bilan ta’minlash uchun respublikadan tashqariga eksport qilinadi.
Respublikaning paxta sanoati asosan kiyim-kechak, paxta iplari va matolarni ishlab chiqaradi. Sanoat uchta korxonani birlashtiradi: Ashxobod paxta zavodi: ip, qattiq va tayyor matolarni ishlab chiqaradi. Mari nomidagi yigiruv va to’quv fabrikasi. 8 mart – paxta choyshablari, Terri sochiqlar va iplar; Charjo’y paxta fabrikasi — kiyim-kechak paxta. Ayni paytda qishloqda paxta yigiruv zavodi qurilmoqda. Ipak sanoati istiqbolli sanoat bo’lib, yengil sanoat yalpi mahsulotining 3,2 foizini tashkil etadi. Ikki texnologik o’zaro bog’liq kichik tarmoqlardan iborat: ipak sanoati pillani qayta ishlash (o’rash) orqali tabiiy ipak iplarini (xom ipak) ishlab chiqaradi. Saten, astar va qoziq matolari katta talabga ega, ularning umumiy iste’mol hajmidagi ulushi 85 % dan oshadi.
Ipak sanoatiga “keteni”qo’lda ishlab chiqarilgan tabiiy ipak matolarni ishlab chiqaradigan savdo do’konlari (Baharden, Karabekaul, Serax tumanlari) kiradi. Jun sanoati 13 ta korxonani birlashtiradi va respublika yengil sanoati mahsulotlarining 11,5 foizini ishlab chiqaradi. U uchta kichik tarmoqdan iborat: mo’yna, jun va gilam.
Gilam sanoati . Gilam va gilam mahsulotlari ishlab chiqaruvchi “Turkmankover” ishlab chiqarish birlashmasi 12 ta gilam fabrikasini birlashtiradi. Ulardan eng kattasi: Ashxobod golovnaya, Geok-Tepinskaya, Nebit-Dagskaya, Kerkinskaya, Kazanjikskaya, Hasan-Kuliskaya, qizil-Arvatskaya, Bahar-denskaya, Mary va boshqalar, har yili 108 ming m2 gilam va gilam ishlab chiqaradi (47 ming m2 eksport qilinadi). Qo’lda gilam ishlab chiqarish, sanoat sifatida, badiiy hunarmandchilikni anglatadi. Asosiy mahsulotlar-noyob gilamlar, panelli gilamlar, portretli gilamlar va boshqalar. Gilam ishlab chiqarishda uy ishlari keng tarqalgan. Ziyorat tizimi turkman ayollarini, ayniqsa ko’p bolali ayollarni ijtimoiy ishlab chiqarishga jalb qilishga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Turkman gilamlari yuqori sifat bilan ajralib turadi: o’rtacha zichlik 1 m 2 uchun 290-304 ming tugun , ba’zan 1 m 2 uchun 600, 900, 1148 ming tugun . 193,6 m2 va 850 kg og’irlikdagi noyob ulkan gilam turli ko’rgazmalarda namoyish etiladi. Respublika trikotaj sanoati yengil sanoat yalpi mahsulotining 1,1 foizini ishlab chiqaradi. Asosiy mahsulotlar-yuqori erkaklar, ayollar, bolalar kiyimlari, paypoq, toza va turli xil tolalar, ipak, paxta, sun’iy va sintetik tolalardan iborat. Kiyim-kechak sanoati 77 ta korxonani birlashtiradi. Uning respublika sanoatining yalpi mahsulotidagi ulushi 9,4 % ni tashkil qiladi. Korxonalar uchun tikuv mashinalari Orsha, Podolsk, VNR va GDRdan keladi.