Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan

Evfemizm - pardali, gopib gapirmoq degani. Tabulashtirish aslida evfemizmni 
yuzaga keltiradi. Insonlar qupol va dagal so‘zlarni tuga-tish maqsadida 
evfemizmlarga murojaat kilishgan. Natijada madaniy nutq turi yuzaga kelgan: o‘ldi - 
vafot etmoq, xayotdan kuz yummoq, jonini topshirmoq, jon bermok va xokazo. 
O‘zbek tili lugat tarkibidagi ba‗zi so‘zlarning turi emokional -ekspressiv 
munosabatini ifodalash xususiyatiga ega, boshqalarida esa bunday xususiyat yo‘q.
Shu jihatdan so‘zlar ikki turga bo‘linadi:
1)bo‘yoqsiz so‘zlar; 2) bo‘yoqdor so‘zlar. 
Emotsional - ekspressiv bo‘yoqsiz so‘zlarda, leksik ma‗nodan tashqari, turli 
munosabatni ifodalovchi qo‘shimcha ottenka bo‘lmaydi: avval, ayb, ayyor, bosh, 
kambagal, katta kabi so‘zlar narsa, belgi, harakatning o‘zini ifoda etadi, bularda 
so‘zlovchi hech qanday munosabatni ifodalamaydi. Shu sababli bu tipdagi leksika 
neytral leksika deb ham yuritiladi. 
Emotsional - ekspressiv buyoqdor so‘zlar narsa, belgi-xarakat kabilar-ni atash 
bilan birga, so‘zlovchining shu narsa, belgi yoki xarakat baxrsini, turlicha 

---

37 
munosabatni xam ifodalaydi: bosh, xuquq, yuz, qonmoq, so‘zlari narsa, belgi va 
harakatning etimologik va boshqa turlari mavjud. 
Izohli lug‘at: Bu turdagi lug‘atlar bir tilli bo‘lib, lugat ichiga kiritilgan so‘z va 
iboralarga bir tilda izoh berilishi: 
Bitim - 1. O‘zaro kelishuv, tuxtam, qaror. 
2. Xalqaro munosabatlarda: axdnoma, shartnoma, bitim tuzmoq.. 
Tarjima lugatlari. Bu turdagi lug‘atlar ikki yoki undan ortiq tilli bo‘lishi mumkin. 
Imlo lug‘atlari. Bu turdagi lugatlarga kirgan so‘z va iboralarning izohi ham 
tarjimasi ham bo‘lmaydi. Bunday lugat so‘zlarning yozilishi, imlo qoidalarini o‘z 
ichiga oladi. 
Maxsus lug‘atlar. Bu lugatlar fan va texnikaning ma‗lum bir 
yunalishiga, tarmogiga bag‘ishlangan 1 bo‘lib, u xam tarjima lugati bo‘lishi 
mumkin.; 
Etimologik lugat. Lugatning bu turi so‘zlarning kelib chiqish tarixini tushuntirib, 
izoxlab beradi.