Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti begimov Obidjon Norboboyevich Issiqlik ta’minoti tizimida aktiv va passiv quyosh qurilmalarining samaradorligini asoslash

3.1 jadval 
Kun, oy 
15/10 
15/11 
15/12 
15/1 
14/2 
15/3 
15/4 
Q
g
, MJ/(m
2
 kun) 
15,5 
9,46 
7,21 
8,18 
10,95 
14,62 
19,13 
К 
1,34 
1,62 
1,8 
1,7 
1,43 
1,19 
1,01 
t
x
, 
o
C 
14 
8 
3 
0 
5 
9 
16 
Qk , MJ/sut 
177,3 
443,2 
664,8 
797,8 
576,2 
398,9 
88,65 
G
и
,
m
3
so’m/m
3
/oy
1
,
235
58
,
7
5
,
568
95
,
18
9
,
880
42
,
28
1057
1
,
34
7
,
689
63
,
24
5
,
528
05
,
17
5
,
13
78
,
3
G
ish
, 
kg.sh.yo.sut/kg.sh.
yo.oy 
5
,
312
08
,
10
1
,
456
2
,
25
1171
8
,
37
1406
35
,
45
2
,
917
76
,
32
3
,
680
7
,
22
8
,
150
03
,
5
f
max
, % 
>>100 
>100 
74 
66 
>100 
>100 
>>100 

---

86 
Yuqorida keltirilgan issiqlik ta’minoti uchun quyosh energiyasidan 
foydalanish imkoniyatlarini aniqlash usuli taxminiy bo‘lsa ham, tabiiy 
yoqilg’ilarni tejash va ekologik toza sharoitni loyihalash hamda dasturlash 
masalalarini yechishda foydalanish mumkin. 
Qashqadaryo viloyati sharoitida bino-uy uchun isitish yuklamasi (oylik, 
yillik); tabiiy gaz (m
3
/yil) va shartli yoqilg‘i kg sh. yo./yil) sarfi aniqlangan. 
Quyosh energiyasidan foydalanish natijasida quyosh energisi hisobidan yanvar 
oyda - 45...66%; dekabrda -55...74% issiqlik iste’mol yuklamasini qoplash 
mumkin. Yil davomida, isitish mavsumida (oktabr-aprel oylarda) 4073 m
3
gaz 
yoki 5394 kg sh. yo. ni tejash mumkin 
3.3. Quyosh issiq suv ta’minoti tizimini tadqiq qilish natijalari 
 
Eng qulay iqlim sharoitiga ega bo‘lgan janubiy mintakalarda uy-joy-
kommunal ho‘jalik sohasida iste’mol qilinadigan umumiy issiqlik miqdorining 
50·70% issiq suv ta’minotida ishlatiladi. Shu bilan birga, isitish ta’minotiga 
qaraganda, issiq suv ta’minotida qo‘yiladigan talablar ancha past. Shunga 
asosan, quyosh energiyasi tizimlarining birinchi navbatda issiq suv ta’minoti 
uchun joriy qilinishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Ma’lumki, issiq suv ta’minoti ishlab chiqarish sohalari va kommunal-
xo‘jaliklar uchun qullaniladi. Ishlab chiqarish sohalarida, ya’ni kichik sanoat va 
qishlok xo‘jalik korxonalarida (masalan, xomashyo, oziq-ovqat maxsulotlarni 
tayyorlash va qayta ishlash, ferma va boshqa shunga o’xshagan xo‘jaliklarda) 
issiq suv ta’minotida (60...70 
0
C li issiq suv talab etiladigan texnologik 
jarayonlar uchun) quyosh qurilmalaridan foydalanish mumkin. Individual 
xo‘jaliklar rivojlanishi bilan quyosh qurilmalariga (avtonom va ekologik toza 
energiya manbai sifatida) bo‘lgan talab ortib bormoqda. 
Quyosh qurilmalari kommunal-xo‘jaligida, shaxsiy uylarda, xizmat, 
madaniy, maishiy, o’qish, davolash va boshqa muassasalarda keng ishlatiladi. 
Shu bilan birga issiq suv ta’minot darajasi turmush madaniyatini belgilaydi va 

---

87 
yashash sharoiti yaxshilangan sari issiq suv iste’moliga bo‘lgan talab ortib 
boradi. An’anaviy energiya manbalardan uzoq turgan mintaqalarda quyosh 
qurilmalardan keng foydalanish energetik, ekologik va sotsial axamiyatga ega. 
Issiq suv ta’minotida ishlatiladigan quyosh tizimlari asosan quyidagi 
elementlardan iborat: 1-suyuqlik isitgichli quyosh kollektori, 2-issiq suvli bak-
akkumulyator. Bunday tizimlar 1, 2 va ko‘p konturli, tabiiy (termosifonli) yoki 
majburiy sirkulyatsiyali bo‘lishi mumkin. Bir konturli tizimlarning asosiy 
kamchiligi, ya’ni qishda kollektordagi suvning muzlash ehtimoli va 
kollektorlarning korroziyalanishi sodir bo‘ladi (2 bob).
9 9 
1 2 3 5 
4 
7 7 6 7 7 6 7
10 8 10