Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti iqtisodiyot fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

 
1.2. 
Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda investitsiyalarning o‘rni 
va ahamiyati
 
"Investitsiyalar" tushunchasi serqirra tushuncha. Umuman, investitsiyalar deganda 
iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiyotning mahsulot ishlab chiqarish qobiliyatini 
oshiradigan har qanday joriy faoliyat tushuniladi. Mos ravishda, keyinchalik ularni 
oshirish maqsadida pul mablag‘lari va boshqa kapitallarni turli iqtisodiy loyihalarga 
kiritish investitsiyalash deb ataladi. Investitsion qo‘yilmalarni amalga oshiruvchi 
yuridik va jismoniy shaxslar investorlar hisoblanadi. Mablag‘larni investitsiyalashning 
iqtisodiy motivi ularni kiritishdan daromad olish hisoblanadi. Boshqacha qilib 
aytganda, investitsiyalar qatoriga faqat keyinchalik kapital hajmini oshirish, foyda olish 
maqsadida kiritilgan qo‘yilmalar kiradi. Iste’mol ko‘yilmalari. masalan, maishiy 
texnika, shaxsiy foydalanish uchun avtomobil yoki boshka tovarlar sotib olish iqtisodiy 
mazmuni 
bo‘yicha 
investitsiyalar 
qatoriga 
kirmaydi. 
Jahon 
amaliyotida 
investitsiyalashning uchta asosiy shakli ajratib ko‘rsatiladi:

---


real (kapital hosil qiluvchi) investitsiyalar; 

portfelli investitsiyalar; 

nomoddiy aktivlarga investitsiyalar. 
Investitsiyalar 
iqtisodiy 
adabiyotlarda 
odatda 
quyidagi 
asosiy
belgilar bo‘yicha tasniflanadi: 
' 
1. Investitsiyalashda ishtirok etish xarakteri bo‘yicha : 
а) 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
investitsiyalar 
— 
investorning 
mablag‘larni 
bevosita 
investitsiyalash 
obyektlariga 
kiritishi 
(investitsiyalashiing 
ushbu 
turini 
asosan 
tayyorgarlik 
ko‘rgan, 
investitsiyalash 
obyekti 
hakida 
yetarlicha 
aniq 
axborotga 
ega 
va 
investitsiyalash 
mexanizmi 
bilan 
yaxshi 
tanish 
bo‘lgan 
investorlar amalga oshiradi); 
b) 
bilvosita investitsiyalar — boshqa shaxslar (investitsion yoki 
moliyaviy 
vositachilar) 
vositasida 
amalga 
oshirilgan 
investitsiyalash. 
Bu 
investitsiyalarni investitsiyalash obyektlarini tanlash va keyinchalik 
ularni 
boshqarish 
uchun 
yetarli 
malakaga 
ega 
bo‘lmagan 
investorlar 
amalga 
oshiradi. 
Bu 
holatda 
ular 
investitsion 
yoki 
boshka 
moliyaviy 
vositachilar 
chiqaradigan qimmatli qog‘ozlarni (masalan, investitsion fond va 
investitsion kompaniyalarning investitsion ssrtifiqatlari) xarid 
qiladilar, 
vositachilar 
esa, 
shu 
tariqa 
to‘plangan 
investitsion 
mablag‘larni 
o‘z 
xohishiga 
ko‘ra 
joylashtiradilar 
— 
investitsiyalashning 
eng 
samarali 
obyektlarini 
tanlaydilar, 
ularni 
boshqarishda 
ishtirok 
etadilar, 
olingan 
daromadni esa o‘z mijozlari o‘rtasida taksimlaydilar.