Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz quduqlarini sinash»

Ishlatish tizmasida suyuqliklarni aralashtirish yo‘li orqali oqimni chaqirish 
Kompressor usuli quduqlarni o‘zlashtirishda eng ko‘p qo‘llaniladigan usuldir. 
Quduq o‘zlashtirilishi oldidan NKQ quduqqa tushuriladi, quduq usti favvora 
armaturasi bilan jihozlanadi. Quvur orqa fazosiga haydovchi quvur uzatma orqali 
harakatlanuvchi kompressor biriktiriladi yoki gaz chizig‘i orqali yuqori bosimli 
gazkompressor stansiyasiga ulanadi (12.3-rasm).
Quduqqa gaz haydalganda suyuqlik quvur oralig‘i fazosida NKQ-ning 
bashmoqigacha siqiladi yoki NKQni qo‘yirish teshigigacha (3÷4 mm). Bu teshik 
oldindan quduq ustidan 700-800 m masofada bajarilgan va NKQga yorib kiradi. Gaz 
NKQga to‘plangandan so‘ng suyuqlikni gazlantiradi. Quduq tubida bosim pasayadi. 
Gazning sarfini boshqarib, quvurlardagi gaz suyuqlik aralashmasini zichligi 
o‘zgaradi, shu bilan birgalikda quduq tubidagi bosim ham o‘zgaradi. (P
qud.tubi
) Quduq 
tubidagi bosim P
qud.tubi
< P
qat
shart bajarilganda quduqqa suyuqlik va gaz oqimining 
kirib kelishi boshlanadi. Barqaror oqim olingandan so‘ng quduqda doimiy barqaror 
ish rejimiga o‘tiladi. Bu usulda qatlamda katta depressiya olish mumkin ayniqsa, 
quduq tubi zonasini samarali tozalash mumkin. 

---

161 
12.3-rasm. Aeratsiya usulida quduqlarni o‘zlashtirish jihozlarining tarxi. 
1-aeratsiya suyuqligini chiqarib yuborish tizimi; 2-kompressor; 3-nasos agregati; 4-aralashtirgich; 
5-nasos-kompressor quvur; 6-quvur oralig‘i fazosi; 7-mahsuldor qatlam. 
Qatlamdagi mustahkam jinslar sharoitida (qumoqtoshlar, ohaktoshlar) 
g‘ovaklik muhitini kolmatatsiya materiallaridan jadal tozalashga olib keladi.
Quduqni bir tekis ishga tushirish uchun quduqqa kompressor yordamida 
quvur orqa fazosi orqali aeratsiyasi suyuqlik haydaladi. 
Hozirgi paytda siqilgan havo yordamida quduqlarni o‘zlashtirish taqiqlangan 
bo‘lib, ko‘chma UKP-80 yoki KS-100 markali stansiyalardan foydalaniladi. 
Kompressor KS-80 bosimni 8 MPa gacha ko‘tarib, 8 m
3
dan sarfni haydaydi, KS-100 
stansiyasi esa 100 MPa bosimda 16m
3
dan sarfni haydaydi. Siqilgan havo portlash 
xavfi bo‘lganligi uchun qo‘llanilmaydi.

---

162 
Ishlatish tizmasida suyuqlikni aralashtirib chaqirish usulida zichligi yuqori 
bo‘lgan suyuqlikni o‘zidan kichik bo‘lgan zichlikdagi suyuqlikka aralashtirib NKQ 
orqali perforatsiya teshigining yuqori chegarasigacha tushiriladi. (Quvur orqa 
halqasiga nasos agregati yordamida zichligi katta bo‘lgan suyuqlik siqiladi. Bunda 
zichligi katta bo‘lgan suyuqlik NKQ ga haydaladi, NKQga zichligi katta bo‘lgan 
suyuqlik siqiladi. Bunda zichligi kichik bo‘lgan suyuqlik quduq tubiga tushiriladi va 
NKQga yetib boradi. Quduq tubida bosim pasaya boshlaydi. Qaysiki, quduq tubidagi 
bosim qatlam bosimidan kichik bo‘ladi, qatlamga depressiya hosil bo‘ladi, mahsuldor 
gorizontdan oqimning kelishiga imkon tug‘iladi. Agar mahsuldor qatlam tog‘ jinsi 
yoriqlaridan shakllangan bo‘lsa, unda suyuqliklarni aralashtirish bir nechta bosqichda 
olib boriladi. Bunda har bir bosqichdagi suyuqliklarning zichligi oldingisidan kichik 
bo‘ladi.
Quduq ustidagi maksimal bosim quyidagi momentga mos bo‘lishi ya’ni, 
suyuqlik kichik zichligi bo‘yicha quduq tubiga yetkaziladi. 
тиз
о
к
с
ен
с
ог
у
к
gH
P










.
.
.
.
)
(
(12.15) 
bu yerda: ρ
og‘.s
, ρ
eng.s
 - og‘ir va yengil suyuqliklarni zichligi; 
N – tizma quvur uzunligi 
Δ ρ
quv.or
 Δρ
quv.tiz 
- quvur orqasidagi va quvur tizmasidagi bosimlar. 
Quduq ustidagi ρ
q.u
- bosim ishlatish tizmasini opressovka qiladigan bosimdan 
yuqori bo‘lmasligi kerak. Bu bosim nasos agregatining mahsuldorligini hisobga olib, 
Δ ρ
quv.or
va Δρ
quv.tiz 
bosimlarni qiymatlari to‘g‘ridan-to‘g‘ri suyuqlik sarfi va 
sirkulyatsiya tizimidagi bosimlarga bog‘liqdir. Qatlam bosimining qiymati tizmadagi 
og‘ir va yengil suyuqliklarni quduq ustun uzunligini nisbatidan kelib chiqib, quduq 
tubi bosimi bilan taqqoslanadi. 


тиз
о
к
с
ог
с
ен
кат
c
eн
с
ен
кат
p
p
g
h
h
h
P







.
.
.
.
.
)
(


(12.16) 
bu yerda : 
с
ен
h
.
- quduqdagi yengil suyuqlikning balandligi; 
кат
h
- ishlatish chuqurligining balandligi. 

---

163 
Quduqni to‘ldirish uchun zarur bo‘lgan suyuqlik hajmi quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 




















с
ен
е
ог
с
ог
кат
тиз
кат
к
нк
с
ен
h
g
P
P
S
H
S
V
.
.
.
.
.
.



(12.17) 
bu yerda: S – quvur orqasini kesim yuzasi; 
S
nkq
- NKQ ni ichki kesim yuzasi 
Agar yengil suyuqlikning hajmi quvur orqasidagi hajmning ko‘rsatgichidan 
katta bo‘lsa , u holda yuqoridagi formula bo‘yicha aniqlanadi.U holda qatlamga 
depressiya paydo bo‘ladi hamda qatlamdan flyudi oqimining kelishi kuzatiladi. Agar 
suyuqlikni NKQ orqali quduq ustiga chiqishi kuzatilsa, quvur orqasidagi bosim 
pasaysa, mahsuldor qatlamdan oqimning kelishi kuzatiladi.