Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz quduqlarini sinash»

õ
íà
ó
á
ñ
èø
Ð
Ð
Ð
P




.
.
(14.2)
bu yerda: 
ó
á
ñ
Ð
.
.
– oqimli apparat o‘rnatiladigan chuqurlikdagi suyuqlik ustunining 
bosimi, MPa; 
íà
Ð
– quduqning ustidagi nasos agregatining ishchi suyuqlikni haydash 
bosimi, MPa; 
õ
Ð

– suyuqlikni nasos agregatidan oqimli apparatning ishchi qisqa 
quvuridagi harakatida bosimning yo‘qotilishi, MPa; 
Aralashmali oqimni quduqdan yer ustidagi oqimli apparatning otmasigacha 
tashish hisobga olingan holdagi bosim.
*
*
.
Ð
Ð
P
ñ
àð
îê



(14.3) 
bu yerda: 
ñ
àð
Ð
.
– oqimli apparatni o‘rnatish chuqurligidagi suyuqlik ustunining 
bosimi, MPa; 
*
*
Ð

– ishchi suyuqlikni oqimli apparatdan quduq ustigacha harakatidagi 
bosimning yo‘qotilishi, MPa; 
Suyuqlik ustunining bosimi
H
g
H
g
P
ñ
àð
ñ
èø
óc
ñ






.
.
.


(14.4) 
ñ
èø .

-
ishchi suyuqlikning zichligi, g/sm
3
; 
ñ
àð.

-
aralash ishchi suyuqlikning zichligi, g/sm
3
; 
*
Ð

va 
*
*
Ð

bosim yo‘qotilishlar quyidagi ifodadan aniqlanadi.


5
2
2
*
8
d
P
Q
Í
Ð
èø










(14.5) 



 

2
1
3
2
2
.
*
*
d
D
d
D
P
Q
Í
Ð
àï
îê












(14.6) 
bu yerda: λ – gidravlik yo‘qotilish koeffitsienti; 
d va d
1 
– NKQning ichki va tashqi diametrlariga mos keladi, m; 

---

186 
D – ishlatish tizmasining ichki diametri, m. 
Injeksiya bosimining (R
i
)
ning qiymati chegaralangan bo‘lib, tog‘ texnik 
sharoitlar bilan bog‘langan (yaqin qatlamlardan oqimni kirib kelishiga ruxsat 
etilmaydi, tog‘ jinslarini buzilishiga, neftni gaz bilan to‘yinish bosimiga va hakozo). 
Shunday qilib 
è
èø
è
àï
îê
èø
àï
îê
P
Ð
Ð
P
Ð
Ð






.
.
; (14.7) 
àï
îê
Ð
.
va 
è
P
larning qiymatini keltirib qo‘yib, bosim kattaligini olamiz, injeksiya 
kamerasidagi bosimni berilgan bosimgacha pasaytirish uchun, yer usti nasos agregati 
bilan ishlash kerak bo‘ladi.
на
P
= 
èø
àï
îê
èø
àï
îê
è
óñ
ñ
èø
ñ
óñ
ñ
Ð
Ð
Ð
Ð
Ð
Ð
P
Ð
Ð
P
Ð













/
)
/
1
(
*
/
*
*
.
.
.
.
(14.8) 
14.1.-jadval 
Quduqning 
Chuqurligi, m 
Injeksiya koeffitsienti ƒ
r 
/ ƒ
c
772
,
0
1
,
0
708
,
0
2
,
0
054
,
0
3
,
0
4000 
45,5 
60,5 
76,5 
6000 
66,5 
88,0 
112,5 
8000 
86,5 
10,70 
147,5 
Nazorat savollari: 
1.Sinash asboblarining jamlanmasi yordamida qatlamdan oqimni chaqirish 
2. Quduqlarni o‘zlashtirishda oqimli apparatlarni qo‘llash buyicha amaliy 
tavsiyalar 

---

187 
15-ma’ruza. Neft va gaz quduqlarini o‘zlashtirishda xayot faoliyati 
havfsizligi va atrof-muhit himoyasi 
Ma’ruza rejasi: 
15.1.O‘zbekiston Respublikasi asosiy mehnat qonunlari. 
15.2. Umumiy tushunchalar 
15.3. Atrof muhit muhofasi 
 
Tayanch so’zlar: 
Mehnat qonunlari, atrof muhit muhofasi, yongin xavfsizligi.
 
15.1.O‘zbekiston Respublikasi asosiy mehnat qonunlari. 
Mehnatni muhofaza qilishda me’yoriy hujjatlar asosida ishlar olib boriladi. 
1993-yil 6-mayda Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan “O‘zbekisiton 
Respublikasining mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni muhim ahamiyatga 
egadir. Mehnatni muhofaza qilish bu tegishli qonun va boshqa me’yoriy hujjatlar 
asosidagi, insonning mehnat jarayonidagi xavfsizligi, sihat salomatligi va ish 
qobiliyati saqlanishi ta’minlanishiga qaratilgan tashkiliy, sanitariya – gigiena va 
davolash profilaktika tadbirlari hamda vazifalari tizimidan iborat. 
Bizning Respublikamizda mehnat faoliyati, mehnat qonunlari asosida 
boshqariladi. Qonunlar majmuasi asoslari, ya’ni O‘zbekiston Konstitutsiyasi 
fuqorolarini xuquqlarini, mehnat qilish, dam olish bilim olish, ijtimoiy ta’minot, 
shuningdek, fuqorolik majburiyatlarini belgilab beradi. 
Mehnat qonunlari asoslari ishchilarga ish xaqi uning sifat va miqdorga 
qarab to‘lanishiga kafolat beradi. Ishchilarga ish xaqi to‘lash tarif stavkasi asosida,
xizmatchi va muhandis texnik xodimlariga esa mansab okladlari asosida
to‘lanadi.
Bundan tashqari ishchilarga tekin tibbiy xizmat, dam olish uylariga
yo‘llanma, sanatoriya-kurortlarda davolanish, ishlab chiqarishdan ajralgan va
ajralmagan xolda bilim olib umumiy iste’mol fondi orqali ta’minlanadi. 

---

188 
Ishchilarga bepul: maxsus kiyim bosh, maxsus poyafzal, individual himoya
vositalari va sut, choy maxsulotlari bilan ta’minlanadi. 
Ishchilarni sog‘lig‘ini saqlash va xavfsiz mehnat sharoitini yaratish uchun
ish vaqti uzoqligini chegaralash muhim omil hisoblanadi va ish vaqti
quyidagidan oshmaslik kerak: 
 oddiy ish sharoitida 18 yoshdan yuqori bo‘lganlarga haftada 40 soat; 
 Zararli mehnat sharoitida ishlovchilar, hamda 16-18 yoshgacha bo‘lgan
o‘smirlarga haftada 36 soat qilib belgilangan.
50 metrgacha bo‘lgan masofaga va balandligi 3 m dan oshmagan
joylarga bir kishiga qo‘lda yuk ko‘tarish normasi quyidagilardan oshmaslik kerak: 
 18 yoshdan yuqori bo‘lgan ayollar uchun - 9 kg 
 16-18 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlar uchun - 13 kg; 
 professional yukchilar uchun - 80 kg; 
Korxonada yangi ishga kiruvchilarning mehnat faoliyati yozma ravishda 
mehnat shartnomasi tuzilishi bilan boshlanadi; 
Ishga kiruvchilarning arizasiga sex rahbari va boshqarma boshlig‘i imzosi
quyiladi. 
Ishga qabul qilish boshqarma buyrug‘i bilan amalga oshiriladi.