Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti “Texnologik mashinalar va jihozlar” kafedrasi

10-Amaliy mashg’ulot
10. Katalitik jarayonlardagi reaksion jihozlarni hisoblash.
10.1. Neft xom ashyosi katalitik krekingi.
Jarayon tavsifi. Katalitik kryekingni qо‘llanilishi asosan 470 – 530 ⁰S tyempyeratura va yukori bulmagan ortiqcha 0,05 – 0,01 MPa bosimda о‘tkazish orqali yuqori oktanli tayyor byenzin komponyentlarini olishdir. Bundan tashqari, katalitik kryekingda boyitilgan butan– butilyenli fraksiya gazi, shuningdyek yengil va og‘ir gazoyl olinadi. Ryeaksiya vaqtida hosil bо‘lgan koks ryegyenyeratsiya jarayonda katalizator yuzasidan kuydiriladi. Katalitik kryeking xom ashyosi sifatida kо‘p holda 350 – 500 ⁰S qaynash chyegyeryesidagi tо‘g‘ri haydashdan olingan kyeng moy fraksiyasi foydalaniladi. Katalizator bulishi kryeking jarayonni tyezlashtirib,uning xom ashyoga ta’sirini faqat yuqori tyempyeraturada takkoslaganda uning syelyektivligi yaxshilanadi. Sanoatda kо‘pincha mikrosfyerik alyumasilikatli va syeolit tarkibli katalizatorlar qо‘llaniladi. Katalitik kryeking lift – ryeaktor dyeb ataluvchi ryeaktorlarda mavhum kuydirish qatlamli katalizatorlar ishtirokida о‘tkaziladi. Ryeaktor blokiga ryegyenyerator ham kiradi, ya’ni unda katalizator yuzasidagi koksni ajratish amalga oshiriladi. Bunga kо‘ra, katalizator ryeaktor va ryegyenyerator orasida doimiy sirkulyatsiyalanadi.
Jarayon matyerial balansi. Katalitik kryeking maxsulotlarini chiqishi syezilarli darajada xom ashyo tarkibi va sifatiga, katalizator aktivligiga bog‘liq bо‘ladi. Olingan mahsulotlar chiqishini tavsiflovchi о‘rtacha olingan ma’lumot pastda kyeltirilgan:
Massa chiqishi, %
Gaz 10 – 20
Byenzin fraksiyasi (to 200 ⁰S) 30 – 50
YEngil gazoyl (200 – 300 ⁰S) 24 – 36
Ogir gazoyl (> 350 ⁰S) 12 – 33
Koks 2- 7
Matyerial balans tuzish vaqtida aniq xom ashyo turi uchun ekspyeryemyental ma’lumotlardan foydalanish afzalroq. Agar ular bо‘lmasa, katalitik kryeking maxsulotlari massa ulushlarini quyidagi formula bо‘yicha takriban hisoblash mumkin:
Byenzin
(10.1)
yengil gazoyl
(10.2)
koks
X_k = 0,115γ³
Bu yerda γ – xom ashyoni о‘zgartirish darajasi massa ulushlarida; X_b, Xe_ng, X_k – ryeaksiya mahsulotlari massa ulushlari (byenzin, yengil gazoyl, koks); k^’, k^” – tyempyeraturaga bog‘liq holdagi makrokinyetik koeffitsiyentlar.
Makrokinyetik koeffitsiyentlar qiymatlari quyidagilar:
Tyempyeratura, ⁰S. k^! k^”
450 0,95 0,55
475 1,25 0,60
500 1,45 0,65
520 1,45 0,80
Byenzin, yengil gazoyl, koks chiqishi umumiy yig‘indisini uzgarish darajasi orasidagi farq gaz chiqishini byeradi.