Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

 
NAZORAT SAVOLLARI: 
1. Kuch kompensatsiyali elektr o‗zgartkichning ishlash pritsipini tushuntiring? 
2. Siljish kompensyatsiyali o‗zgartkichlarning ishlash pritsipini tushuntiring? 
3. Differensial-transformatorli 
o‗zgartkichning sxemasini chizib, ishlash 
prinsipini tushuntiring? 
4. Ferrodinamik o‗zgartkichning ishlash pritsipini tushuntiring? 
5. Magnitomodulyatsion o‗zgartkichlarning ishlash pritsipini tushuntiring? 
6. Chastotali o‗zgartkichlarning ishlash pritsipini tushuntiring 
 
ADABIYOTLAR:
 
1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni 
nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‗qituvchi, 2011. –576 b. 
2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent, 
2012. 
3. Шандров Б.В., Чудаков А.Д. Технические средства автоматизации. М.: 
Академия, 2007 
 

---

63 
MAVZU: PNEVMATIK O‗ZGARTKICHLAR 
REJA: 
1. Kuch kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkichlar
2. Siljish kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkich 
 
Tayanch iboralar: pnevmatik signal, pnevmatik o‗zgartkichlar, Kuch 
kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkichlar, pnevmatik kuch kompensatsiyasi, Siljish 
kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkich, sezgir element, ikkilamchi asbob. 
3.1 Kuch kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkichlar
O‗lchanayotgan kattalikni pnevmatik chiqish signaliga o‗zgartirish va 
ko‗rsatishlarni masofaga uzatish uchun qo‗llaniladigan pnevmatik o‗zgartkichlar 
ichida kuch kompensatsiyali va siljish kompensatsiyali o‗zgartkichlar yong‗in va 
portlash xavfi bor korxonalarda keng ishlatiladi. 
Kuch kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkichlar o‗lchash blokidan sezgir 
elementining kuchini 20—100 kPa (0,2—1 kgk/sm
2
) qiymatda bir xillashtirilgan 
pnevmatik chiqish signalni o‗zgartirish uchun mo‗ljallangan. 
Pnevmatik kuch o‗zgartkichlarining ishlash prinsipi pnevmatik kuch 
kompensatsiyasidan foydalanishga asoslangan.
Kuch kompensatsiyasiga ega pnevmatik o‗zgartkichning prinsipial sxemasi 
3.1-rasmda ko‗rsatilgan. O‗lchanayotgan parametr o‗lchash blokining sezgir 
elementiga ta‘sir ko‗rsatadi va F mutanosib kuchga aylanadi. F kuch ta‘sir qilayotgan 
richag 1 orqali to‗siq 2 soplo 3 ga nisbatan siljiydi. Soplo va to‗siq orasidagi 
tirqishning o‗zgarishi natijasida o‗zgarmas kesimli drossel 7 orqali keladigan havo 
bosimi o‗zgaradi. Shu bilan birga, kuchaytirish pnevmorelesining a kamerasidagi 
bosim ta‘sirida membranalar 8 va 9 ning egilishi natijasida kirish 10 va chiqish 11 
soqqali klapanlarning holati o‗zgaradi. 
3.1 – rasm. Kuch kompensatsiyali pnevmatik o‗zgartkich sxemasi

---

64 
Natijada b va v kameralarda bosim o‗zgaradi. To‗siq 2 silfon 4 ta‘sirida 
soploga nisbatan shunday holatni egallaydiki, silfondagi kuch o‗lchash blokining F 
kuchiga tenglashib, b va v kameralardagi bosim shunga qarab o‗zgaradi. O‗zgartkich 
berilgan o‗lchash chegarasiga silfonni richag 5 bo‗ylab siljitish orqali sozlanadi. 
O‗zgartkichning chiqish signali 20 kPa (0,2 kGk/sm
2
)-boshlang‗ich bosim nol 
korrektorning prujinasi 6 yordamida o‗rnatiladi. O‗zgartkich chang, nam va yog‗dan 
tozalangan havo bilan ta‘minlanadi. Havoning nominal bosimi 140±14 kPa. Chiqish 
signalini 300 metr masofaga uzatish mumkin. O‗zgartkichning aniqlik sinfi 1,0.