Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

14.3 Zadvijkali rostlash organlarining zatvor konstruksiyalari 
Zadvijkali rostlash organlari: 
- zatvorni konstruksiyalari nuqtai nazaridan klinli; 
- parallel. 
Zatvorni ishlash prinsipiga ko‗ra: 
- bir tomonli o‗zi zichlashuvchi, unda birorta egarda solishtirma bosim muhitni 
klinga yoki jiskka bosimi tufayli amalga oshadi; 

---

105 
- bir tomonlama siqish hisobiga o‗zi zichlashuvchi, unda xam muhitni bosimi 
xam qo‗shimcha tirgovich qurilma asosida amalga oshiriladi; 
- bir tomonlama majburiy-zichlashtiruvchi, unda zichlashtiruvchi solishtirma 
bosim biror bir egarda shpindel orqali beriladigan kuch tufayli amalga oshiriladi; 
-ikki tomonlama majburiy zichlashtiruvchi, unda zichlashtiruvchi solishtirma 
bosim ikala egarda xam shpindel orqali amalga oshiriladi. 
O‗tish yo‗lini bir tomonlama zatvor bilan yopilganda muhit korpusni ichiga 
kiradi, ikki tomonlamada esa kirmaydi.
Klinli zadvijkalarda egarni zichlashtiruvchi yuzadarini og‗ishi 2 
0 
52 ‗ yoki 5
0
ga teng qilib tayyorlanadi. Zatvor va uni korpusi qora mataldan tayyorlanganda ular 
orasiga korroziyaga chidamli mktallardan tayyorlanganto‗suvchi kolsolar qo‗yiladi: 
ular bronzadan, latun yoki zanglamaydigan po‗latdan tayyorlanadi. 
Neft va gaz maxsulotlari uchun zadvijkalar qora metallardan to‗suvchi 
kalsolarsiz qilib tayyorlanadi.
Maksimal kuchni qiymati klinni zichlashtirish va uni uzib olish uchun kerak 
bo‗ladigan kuchlarni ko‗p qirrali kuchlarni qurish yo‗li bilan topiladi. 
To‗sib qoluvchi klinli zadvijkalarda zaklinit qilib qolish holatloari bo‗ladm. 
Unda klinni ajratib olish uchun ijro mexanizminda hosil bo‗ladigan kuchdan ko‗prok 
kuch kerak bo‗ladi. 
Klinni yopishib qolishi turli sabablarga ko‗ra bo‗ladi: 
- klinni va korpusni deformasiyalanishi tufayli; 
- qattiq zarrachalarni to‗suvchi yuzalarni orasiga tushib qlishi bilan va 
boshqalar. 
Korpusni va klinni deformasiyalanishi ularni notekis isishi va sovitilishidan 
kelib chiqadi.
Korpusni deformasiyalanishi uni mahkamligi unga qo‗yilgan katta kuchga 
chidash beraolmasligi tufaylidir, bu kuch truboprovodlarni deformasiyalanishi tufayli 
amalga oshadi.
Parallel zadvijkalarni xam ko‗p sikllarda ishlaydigan hollarda ishlatish 
maqsadga muvofiq emas. Ularda ham korpusga joylashgan egar bilan disklar 
orasidagi to‗sib qo‗yuvchi yuzalar tez yemiriladi. Ushbu zadvijkalarda disklarni 
shpindnllar orqali maxkamlanishi bo‗yicha mahkamligi yetarli emasdir.
Sanoatda to‗sib qo‗yadigan parallel zadvijkalar ham ishlab chiqariladi, ularda 
zatvor tekis plitadan iborat bo‗ladi. Bu zadvijkalar faqat ma‘lum bir tomonlama o‗zini 
boshqaraoladigan bosimlar farqida ishlaydilar, ularni yaxshi chidamli suriladigan 
qismlardan yig‗ilgan holda rostlash maqsadida xam ishlatsa bo‗ladi.
Tekis plitali parallel zadvijkalarni katta bosimlar farqiga ega bo‗lgan parlar va 
suvlarni rostlash maqsadida ishlatiladi, ular kavitasiyaga kam uchraydilar. Ularni 
katta quvvatli ijro mexanizmlari bilan birga ishlatiladi.