Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov

Organogen jinslar asosan chig‘anoqlar yoki oddiy organizm skeletlari 
bõlaklaridan tashkil topgan turli oxaktoshlar va kremniyli jinslardan iborat. 
Organogen jinslarga odatda yonuvchi slaneslar, neft va boshqalar kiradi. Ularni hosil 
bõlishida kimyoviy jarayonlar katta rol’ o‘ynaydi, ammo “neft” organik yo‘l bilan 
hosil bo‘ladi. 
6-rasm. Organogen jinslar 
Piroklastik jinslar (grekcha Pyr – olov + clastikos – maydalangan) genetik 
jihatidan magmatik jarayonlar bilan bog‘liq hosil bo‘luvchi va tashqi korinishiga 
nisbatan cho‘kindi jinslarga kiritiladi. Atmosferaga otilgan vulqon mahsulotlari yerga 

---

24 
tushadi va odatdagiday bo‘lak bo‘lib boradi; suv oqimlarida esa ularni tog‘ jinsiga 
aylanishi cho‘kindi jinslarning hosil bo‘lishidan deyarli farq qilmaydi. Ingibritlar 
bunga kirmaydi, ular sovib ulgurmasdan yerga tushib mustahkam vulqon jinslarini 
hosil qiladi. 
7-rasm. Piroklastik jinslar 
Bo‘lakli jinslar tasnifi. 
2–jadval. 
Jinslar guruhi. 
Bo‘laklar 
o‘lcham-
lari, mm 
Yumshok jinslar 
Sementlangan jinslar 
Silliq-
langan 
Silliqlan-
magan 
Silliqlangan 
Silliqlan-
magan. 
Yirik bo‘lakli 
200 
200–10 
10–2 
Valunalar 
Shag‘allar 
Mayda 
shag‘allar 
Xarsanglar 
Chaqiq tosh. 
Dresvalar. 
Konglomerat 
Valunali 
Shag‘alli 
Mayda 
shag‘alli 
Yirik bo‘lakli 
Brekchiya-lar 
Qumli 
2–1 
1–0,5 
0,5–0,25 
0,25–0,10 
0,10–0,05 
Qumlar: 
Juda yirik donali 
Yirik donali 
O‘rta donali 
Mayda donali 
Yupqa donali 
Qumtoshlar: 
Juda yirik donali 
Yirik donali 
O‘rta donali 
Mayda donali 
Yupqa donali 
Alevritlar
0,05–0,005 
Alevritlar
Alevrolitlar
Pelitlar
0,005 
Gillar
Argillitlar

---

25 
Piroklastik jinslar asosan jinslar bo‘laklarining kattaligiga ko‘ra tasniflanadi: 
vulqon ko‘li zarrachalarining o‘lchamlari – 1 mm gacha, vulqon qumi - 1 mm dan 2 
mm gacha, vulqon bombasi – 30 mm dan katta bo‘ladi.