Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov
Download 2.54 Mb. Pdf ko'rish
|
Tog\' jinslari fizikasi Y.L KARIMOV., Z.Y LATIPOV., U.X ESHONQULOV., O.A QAYUMOV
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ximogen jinslar
SiO
2 miqdori og‘irligida % da. Jinslar guruhi. Ishqoriy bo‘yicha qatori Kvarsning miqdori. Intruziv jinslar. Iffuziv jinslar Asosiy va ikkinchi darajali (qavs ichida) minerallar. 64–74 Nordon Meyoriy 5–60 Granitlar. Riolitlar, (liparitlar) obsidianlar pemzalar. Kvars, kaliyli dala shpati, nordon plagioklaz, (slyudalar, amfibollar). Ishqoriy. Alyaskit. Kvars, kaliyli dala shpati, nordon plagioklaz, (slyudalar, amfibollar). 53–64 O’rta. Meyoriy. 0-5 Dioritlar. Andezitlar, absidianlar pemzalar. O‘rta plagioklaz shox aldamchisi (Kvars, kaliyli dala shpati) Ishqoriy. Sienitlar. Traxitlar, absidianlar pemzalar. Kaliyli dala shpati, nordon plagioklaz, slyudalar, amfibollar (plagioklaz). Ishqorli. Nefelinli sienitlar. Fonolitlar. Kaliyli dala shpati, nefelin, leytsit, nordon plagioklaz, slyudalar, ishqorli amfibollar va piroksenlar. 21 44–53 Asos. Meyoriy va ishqoriy. Gabbro. Bazaltlar. Asos plagioklaz piroksinlar, (slyudalar amfibollar, olivinlar, magnetit). Piroksi- nitlar. Olivin, piroksinlar, (asos plagioklaz, am-fibollar, olivin). 44 dan kam O’ta asos. Dunitlar Piritlar. Olivin (pirok- sinlar, am- fibollaas os plagio- klazmag -netit). Peredotitla r. Olivin va pira- oksin. Ishqorlarning (K va Na) miqdoriga ko‘ra magmatik tog‘ jinslari orasida meyoriy qator (ularning miqdori nisbatan kam) va ishqorli qator ajratiladi. Ishqorlar K+Na miqdorining glinozyomga AI 2 O 3 nisbati jinsning ishqoriyligini aniqlaydi; agar u birdan kam bo‘lsa, jins meyoriy qatorga ta’luqli bo‘ladi, agar ko‘p bo‘lsa–ishqoriy qatorga. Ishqorlarning miqdori glinozyomga nisbatan ahami-yatli ko‘p bo‘lgan jinslar ishqorli deyiladi. Jinslarning kimyoviy tarkibi bo‘yicha tasniflangan guruhlardan qaysiga tegishli ekanligini aniqlash uchun odatda kimyoviy tahlil shart emas, chunki tog‘ jinslarning kimyoviy tarkibi, ularning mineral tarkibida namoyon bo‘ladi. Kvars nordon jinslar uchun xarakterli, asos va o‘ta asosli jinslarida u bo‘lmaydi. Meyoriy qator jinslarida kaliyli dala shpatlari juda kam uchraydi. Ishqorli qator jinslarida ular kalsiy va natriyga nisbatan ancha ko‘p va ishqorli to‘q rangli minerallar uchrashi mumkin. 22 Yer qobig‘ining yuzasiga yaqin qismida intruzivlardan nordon jinslar (granitoidlar) keng tarqalgan bo‘lib, effuzivlar ichida esa asosli jinslar, ya’ni bazal’toidlar uchraydi. Cho‘kindi tog‘ jinslarining paydo bo‘lishi va turlari. Cho‘kindi tog‘ jinslari Yer yuzasida avval hosil bõlgan tog‘ jinslarining yemirilishi va qayta yotqizilishi natijasida hosil bo‘ladi. Cho‘kmalar asosan suvli muhitdagi ko‘l, daryo, dengiz va okeanlarda va gohida quruqliklarda to‘planadi. Neft va gaz geologiyasida cho‘kindi jinslar neft va gaz genetik bog‘liq bo‘lgan obyekt sifatida o‘rganiladi. Cho‘kmalar uchun materallar asosan quruqlikda yemirilgan tog‘ jinslari va minerallar bo‘laklari; bevosita eritmalardan hosil bo‘lgan kimyoviy cho‘kmalar; hayvonot va o‘simlik qoldiqlari hamda ularning hayot faoliyati mahsulotlari, vulqon otqindi bo‘laklari bo‘lishi mumkin. Shunga muvofiq cho‘kindi tog‘ jinslari 4-ta guruhga ajratilgan: bo‘lakli, kimyoviy (ximogen), organogen va piroklastik. Cho‘kmalar qoidaga muvofiq tog‘ jinsi hisoblanmaydi. Cho‘kma uning usti-ga boshqa cho‘kmalar yotqizilgandan so‘ng tog‘ jinsi hisoblanadi. Masalan, daryo qumi–cho‘kma; qachonki u gill yoki boshqa cho‘kmalar bilan qoplansa tog‘ jinsi bo‘ladi, bunda u o‘zining yumshoqligi va sochiluvchanligini saqlab qoladi. Ko‘pchilik cho‘kmalar tog‘ jinsiga aylanib diagenez bosqichini o‘taydi, ya’ni suvni yo‘qotish hisobiga zichlashish jarayoni, qayta kristallanish, sement hosil bo‘lishi va boshqalar. Bo‘lakli jinslar bo‘laklarining o‘lchamlari bilan farqlanadi (2–jadval). Yirik bo‘lakli va qumli jinslarning bir qismini tasnifiy belgisi sifatida silliq-langanlik darajasi katta rol’ o‘ynaydi. Tog‘ jinslari bo‘laklari va minerallar cho‘kmaga tushishdan avval katta masofani bosib o‘tishi lozim. Odatda bo‘laklar bu masofani suv oqimida o‘tadi. Bo‘laklar bir yerdan boshqa joyga ko‘chib dumaloqlanadi, silliqlangan shaklga keladi. Ximogen jinslar kimyoviy tarkibi bo‘yicha turlicha bo‘lib, kelib chiqish sabablariga muvofiq, gillarning ham katta qismi kimyoviy jinslarga kiradi. Chunki ular uchun boshlangich materiallar cho‘kma to‘planish joyiga keltirilgan gilli 23 minerallar va nurash qobig‘ida kimyoviy o‘zgargan jinslarning boshqa maxsulotlari hisoblanadi. Gillardagi gilli minerallarning o‘lchamlari 0,005 mm dan oshmaydi; diagenez bosqichini kechirgan gillar argillitlar deyiladi. Argillitlar qattiq va gillar singari suvda namlanmaydi. Ximogen jinslar orasida kimyoviy va biokimyoviy ohaktoshlar, dolomitlar, kremniyli jinslar, sulfatlar va galogenidlar, temirli fosfatlar va boshqalar keng tarqalgan. 5-rasm Ximogen jinslar Download 2.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling