Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov

Tog‘ jinslarinining burdalanish va burg‘ilanish qiyinligi bo‘yicha 
sinflanishi. 
V.V.Rjevskiy kon jinslarini burdalashning qiyinligi nisbiy ko‘rsatgichini 
quyidagi empirik bog‘liqlik bo‘yicha aniqlashni taklif etgan:
П
р
= 0,5К
тр
(
ñèê

+
ñèëæ

+
÷óç

)+0,5γ 
bu yerda К
тр
=0,05-1,0 – kon jinslari darzdorligigi hisobga olish koeffitsiyenti; 
ñèê

=34-450; 
ñèëæ

=0,01-75; 
÷óç

=0-43 – mos ravishda kon jinslarining siqilishga, 
surilishga va cho‘zilishga chidamlilik chegaralari, MPa; γ=1,2-4,8 т/м
3
; 
Mexanik usul bilan burdalanadigan barcha jinslar burdalanish qiyinligi nuqtai 
nazaridan 5 ta sinfga ajratilgan: I sinf – yengil burdalanadigan (П
р
=1-5); II sinf – 
o’rtacha burdalanadigan - (П
р
=5,1-10); III sinf – qiyin burdalanadigan - (П
р
=10,1-
15); IV sinf – juda qiyin burdalanadigan - (П
р
=15,1-20); V sinf – nihoyatda qatiq 
burdalanadigan - (П
р
=20,1-25); П
р
>25 jinslar kategoriyadan tashqari hisoblanadi. 
Tog‘ jinslarining qattiqligi – biror o‘zidan qattiq asbob bilan ezg‘ilanganda 
deformatsiyalanmasdan maxalliy qarshilik ko‘rsatish xususiyati. 
Tirnovchanlik - bu kon jinslarining qazib olish yoki ularni yuklash 
jarayonlarida kon mashinalari detallarini jinslarga ishqalanish natijasida yemirilishiga 
ta’sir etish xususiyatidir. 

---

42 
15-rasm. Tog‘ jinslarining tirnovchanligi
Kon jinslari va foydali qazilmalarning tirnovchanlik xususiyatlariga nisbatan 
ularni 5 kategoriyaga ajratiladi: a) tirnovchanlik xususiyati yo‘q jinslar ( tuzlar, 
marganets rudalari, ko‘mir ); b) kam tirnaydigan jinslar (sulfid rudalari, qo‘ng‘ir 
temirtoshlar); v) o‘rtacha tirnovchan jinslar (kvars-sulfid rudalar va yertomir rudalar); 
g) tirnovchan jinslar (kvarslangan rudalar va slanetslar); d) yuqori tirnovchi jinslar 
(porfiritlar, dioritlar, granitlar). Odatda, qattiqlik koeffitsiyenti yuqori bo‘lgan 
jinslarning tirnovchanlik darajasi ham yuqori bo‘lishi konchilik amaliyotida o‘z 
tasdig‘ini topgan.