Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov

Plastiklik — tog‘ jinsining kuch ta’sirida batamom buzilmasdan qoldiq 
deformatsiyalanish xususiyati. 
Deformatsiyalanuchanlik 
— 
tog‘ 
jinsiga 
kuch 
ta’sir 
etganda 
deformatsiyalanib o‘zining shaklini va o‘lchamlari o‘zgartirish xususiyatidir. 
Qovushqoqlik — tog‘ jinsining uni bo‘laklarga ajratuvchi, uzuvchi kuchlarga 
qarshilik ko‘rsatish qobiliyatidir. Qovushqoq tog‘ jinslari qiyin buzilish qobiliyatiga 
ega bo‘ladi. 
Mo‘rtlik — kon jinslarining statik kuch ta’sirida buzilish xususiyatidir. Mo‘rt 
kon jinslari kuch ta’sirida qovushqoq kon jinslariga nisbatan oson buziladilar. 
Darzdorlik – turli sabablarga ko‘ra hosil bo‘lgan va har xil o‘lchamlardagi 
darzlar bo‘lib, ular massivni alohida bloklarga ajratadi va bloklar nisbatan yaxlitlikka 
ega bo‘ladi. 
Bo‘lakdorlik – kon jinslarini massivdan ajratib olinganda, ularning 
maydalanganlik darajasini tavsiflaydi. 
Rudani portlatish asosida massivdan ajratib olinganda ruda bo‘laklari А: В: С 
= 1,5:1: 0,7 nisbatiga ega bo‘ladi, bunda А – bo‘lak uzunligi, В - bo‘lak eni va С - 
bo‘lak balandligi .
Amaliyotda bo‘lakdorlik maydalangan ruda tarkibida o‘lchami katta bo‘lgan 
bo‘laklar mavjudligini foizlarda o‘lchanadigan miqdori bilan tavsiflanadi.(O‘lchami 
katta bo‘laklar “negabarit” deb ataladi va bunday bo‘laklar ularni yuklash mashinalari 
ishchi organlari, yoki rudani tushirish lahimlari o‘lchamlaridan katta bo‘ladi).

---

43 
Jipslashish – maydalangan ruda yoki kon jinslari bo‘laklarini vaqt o‘tishi bilan 
bir-biri bilan yopishib, monolit holatiga aylanish xususiyati. 
Ko‘pchish koeffitsiyenti - massivdan ajratib olingan ruda, ko‘mir yoki kon 
jinslarining hajmini ularning massivdagi hajmidan katta bo‘lishini tavsiflaydi va 
maydalangan kon jinslari hajmini massivdagi hajmiga bo‘lgan nisbati orqali 
aniqlanadi.