Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov

Birikuvchanlik – tog‘ jinsi alohida bo‘lakchalarining bir-birlari bilan ilashishi 
b¢lib, ularning b¢linishga qarshiligi bilan tavsiflanadi. 
Ko‘mir va rudalarning massivdan ajratib olingandagi xususiyatlariga esa 
- bo‘lakdorlik, maydalanish, ko‘pchish va jipslashish kabi xossalari kiradi. Kon 
massivi va kon jinslarining yuqorida keltirilgan xossalari, birinchi navbatda, 
kon ishlari texnoligiyasi variantlarini tanlab olishda asosiy omil hisoblanadi. 

---

45 
Tog‘ jinslarining turg‘unligi - kon qazish ishlari natijasida hosil bo‘lgan 
bo‘shliqlarda kon massivini buzilmasdan o‘z muvozanatini saqlab turish xususiyati.
Ruda va ko‘mirning turg‘unlik xususiyati kon qazish ishlari texnologiyasi va 
qazish bo‘shlig‘ini saqlab turishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir. 
Foydali qazilma konlarini (ruda konlarini) yer osti usulida qazib olishda kon 
jinslari massivi turg‘unlik bo‘yicha quyidagicha tasniflanadi
1. O‘ta noturg‘un massiv –qazish bo‘shlig‘ini mustahkamlamasdan qazish 
ishlarini olib borish imkonini bermaydi.
2. Noturg‘un massiv – lahim yon tomonlarini kichik miqdorda (4-10м
2
) 
mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borish imkonini beradi, biroq kon 
shiftini mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borish ishlariga imkon 
bermaydi . 
3. Kam turg‘un massiv – lahim yon tomonini mustahkamlamay, shiftini 10-
30m
2
gacha ochilganda shiftni buzilishga olib keladi
4. O‘rtacha turg‘un massiv –lahim shift jinslari 150m
2 
gacha ochilganda 
uncha uzoq bo’lmagan vaqtda mustahkamlamasdan kon ishlari olib 
borishga imkon beradi. 
5. Turg‘un massiv – qazish bo’shlig‘ida lahim yon tomonlari va shifti 300-
500м
2 
ochilganda mustahkamlamasdan kon ishlari olib borishga imkon 
beradi
6. O’ta turg‘un massiv – 800-1000 м
2 
va undan katta massiv maydonlarini 
qazish ishlari natijasida ochilganda uzoq vaqt davomida buzilmasdan 
turishini ta’minlaydigan massiv . 
Ko‘mir konlarini yer osti usulida qazib olishda kon massivlarining tasnifi 
quyidagicha . 
a) Turg‘un bo’lmagan massiv – bo‘shliqni mustahkamlanmasa, shift va lahim 
yonlaridagi jinslar ochilgan ondayoq buzilib ketadi . 

---

46 
b) Kam turg‘un bo‘lgan massiv – qazish bo‘shlig‘i 1 m masofada ochilganda 
shift jinslari 2-3 soat davomida buzilmasdan turishi mumkin . 
v) O‘rtacha turg‘un massiv – qazish bo‘shlig‘i 2 metrgacha ochilganda shift 
jinslari 1 sutka davomida buzilmasdan turadi . 
g) Turg‘un massiv – qazish bo‘shlig‘i 5-6 metr kenglikda ochilganda uzoq vaqt 
buzilmasdan turadi.