«qhmt» kafedrasi

Murakkab Oqsillar tarkibiga boshqa moddalar (metall atomlari va Xrkazo) ham kiradi. Bular ham mazkur moddaningxususiyati asosida bir Kancha guruxlarga bo`linadilar:

XROMOPROTYeIDPAR - oddiy Oqsil bilan pigmentlardan tashqil topgan. O`simliklarda ko`p uchraydi va biologik faol hisoblanadi. O`simlik tanasidagi fotosintez va oksidlanish-kaytarilish reaktsiyalarida ishtirok etadi.

LIPOPROTYeIDLAR - Oqsillar bilan lipidlardan tashqil top­gan. hujayra membranalari va lamelyar tizimningtuzilishida ishtirok etadi. Tsitoplazma va xujayra organoidlarining tuzilishida ham asosiy rol uynaydi.

MYeTALLOPROTYeIDLAR - Oqsillar bilan metall atomlari (M§, Si, 2p, Mo, Re va boshqalar) birlashmasidan tashqil topgan. Bular asosan fermentlardir (katalaza, polifenol oksid aza, nitratreduktaza, peroksidaza, askorbatoksidaza va boshqalar).

GLIKOPROTYeIDLAR - Oqsillar bilan uglevod xususiyatiga ega bo`lgan birikmalardan tashqil topgan. Asosan hayvonlar organizmida uchraydi.

NUKLYeOPROTYeIDPAR Oqsil va nuklein kislotalaridan (DNK, RNK) tashqil topgan. Barcha tirik xujayralar, ayniqsa, yadro va ribo-somalar tarkibida ko`proq. uchraydi.

SHunday kilib, proteidlar xujayraning asosiy tuzshshaviy va funk­tsional Oqsildari bo`lib, hayotiy jarayonida katta ahamiyatga ega.

AMINOKISLOTALAR. Oqsillar tarkibiga kiruvchi aminokis-lotalar yog` kislotalarning hosilasi bo`lib, tarkibida karbOqsil (SOON) va amin gurux. (MN2) bo`ladi. Umumiy formulasi :

Aminokislotalar atsiklik (alanin, serii, tsistein, asparagin, argenin) va tsiklik (tirozin, gistidin) guruxlarga bo`linadi.

O`simliklar tarkibida 150 dan ortik. aminokislota borligi anik.-langan. Shundan Oqsillar tarkibiga 2O tasi kiradi: alanin, glitsin, serii, treonin, valin, leytsin, izoleitsin, tsistein, tsistin, metionin, asparat kislota, glyutamat kislotasi, lizin, arginin, fenilalanin, tirozin, triptofan, gistidin, prolin, oksiprolin va ikkita amid (asparagin va glyutamin).

NUKLYeINKISLOTALAR. Tirik organizmlarda irsiy belgilar-ning nasldan-naslga utishi va Oqsillarningbiosintezikabijarayon-lar nuklein kislotalarning faoliyati bilan boғliq. Ular dastlab xujayra yadrosidan ajratib olinganligi sababli nuklein (nukleos - yadro) dey-ilgan. Ikkita guruxga bo`linadi, DNK (dezoksiribonuklein kislota­si) va RNK (ribonuklein kislotasi).

Nuklein kislotalar, ayniqsa, o`simliklarning yosh va metabolitik faol organlarida ko`p bo`ladi. Jumladan, o`simliklarning reproduktiv ?o`ujayralari tarkibida eng ko`p uchraydigan kuknor uruғpallasida 4,6-6,2 foiz, kedr yongorining magzida — 6,8 foiz va ko`pchilik o`simliklar­ning bargi vapoyasidaO,!-! foizgacha.

Dezoksiribonuklein kislotasi barcha tirik organizmlardagi o`ujayra yadrosida joylashgan. Xloroplast va mitoxondriyalarda x.am mavjudligi aniklangan. DNKning molekulyar ogirligi juda katta — bir necha un milliondan yuz milliongacha yetadi. Uning molekulasida azot asoslari-dan adenin, guanin, tsitozin, timin, uglevod komponentlaridan de-zoksiriboza va fosfat kislota `bor (9-chizma).

Ribonuklein kislotalar o`jayraning hamma qismida uchradi. Ularning asosiy qismi ribosomalarda to`plagan. Xujayralarda, asosan uch xil RNK mavjud: 1) ribosoma RNK (r-RNK) ribosomalarda to`pla­gan bo`ladi. Molekulyar ogirligi 1,5-2 mln.gateng. Xujayrada oko`sillar bilan birikkan xolda uchraydi. Umumiy RNK ning 800 ga yakinini tashqil etadi; 2) transport RNK (t-RNK), ya`ni xar bir aminokislotani Oqsil sintez kilinuvchi joyga tashish vazifasini bajaradi.

Etiboringiz uchun rahmat!