Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo
Sug‘orish tizimining xususiyatlari
Download 106.04 Kb. Pdf ko'rish
|
IRRIGATSIYA va MELIORATSIYA
Sug‘orish tizimining xususiyatlari.
Yer osti suvlari bilan sug‘orish quyidagi xususiyatlarga ega: manba debitining kichikligi; suvda loyqa miqdorining yo‘qligi; 22-rasm. Koriz yordamida yer osti suvlarini yer yuzasiga chiqarish: 1-suv o‘tkazuvchi yo‘lak; 2-suvli qatlam; 3-kuzatuv qudug‘i 87 suv haroratining 12 0 C dan past bo‘lishi; suv manbasining sug‘orish dalasiga juda yaqin bo‘lishligi; sug‘orish maydonining kichikligi (odatda 15-100 ga). Tajribalarning ko‘rsatishicha yer osti suvlari bilan 100-600 ga dan kam bo‘lmagan maydonlarning sug‘orilishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Buning uchun esa bir guruh suv olish inshootlarining sonini, joylashuv o‘rnini mujassamlash kerak bo‘ladi. Yer osti suvlaridan unumliroq foydalanish va sug‘orish maydonining ko‘lamini oshirish uchun kunlik va mavsumiy suv havzalarini hosil qilish kerak bo‘ladi. Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, bu manbadan sug‘orishda yer ustidan sug‘orish usuli kabi xo‘jasizlarcha foydalanib bo‘lmaydi. Shuningdek, bu manbadan suv olinganda undagi energiyadan ham foydalanish juda o‘rinli hisoblanadi (nasos yordamida suv so‘rib olinganda yoki yer osti suvlari sug‘orish maydonidan yuqorida buloq yoki koriz ko‘rinishida hosil bo‘lganda). Bu manbaning xususiyatlaridan biri suvning toza ekanligidadir. Bu holatlarni mujassam qilganimizda sug‘orish texnikasi sifatida yomg‘irlatib sug‘orish (yomg‘irlatish mashina yoki qurilmalari) yoki tomchilatib sug‘orish usullarini qo‘llash sug‘orish suvining unumdorligini oshirib, yopiq sug‘orish tizimidan foydalanish esa xarajatlarni keskin kamaytiradi, chunki ularda loyqa cho‘kmaydi. 6.4. Mahalliy oqova suvlari bilan sug‘orish. Limanli sug‘orish Mahalliy oqova suv manbalari – yer yuzasiga atmosferadan tushgan yomg‘ir, qor suvlaridan hosil bo‘lgan oqovadir (23-rasm). Yomg‘ir, qor suvlarining bir qismi ( P µ ) tuproqqa shimilsa, ikkinchi qismi ( ( ) SP P 1 = − µ ) oqova hosil qiladi. µ − = 1 S -oqova moduli deb ataladi. Mahalliy oqova suv manbalari umumiy yog‘in miqdori 700 500 P − ≥ mm/yil va suv muvozanati koeffitsienti 5 , 0 E P > = µ α bo‘lganda, u manba sifatida qaralishi mumkin. Bunda, oqova moduli S =0,04–0,6 (0,7) bo‘lishi mumkin. Oqova moduli qiymati bir qator omillarga n , v , i , P ( f S = va boshqa ) bog‘liqdir. 88 Kuzatuvlar mahalliy oqova suvlarining qisqa muddatli, asosan, bahorgi yomg‘ir (20-40 kun ichida) va erta bahorda qorning erishidan hosil bo‘lishini ko‘rsatadi. Bu davrda umumiy yillik suv hajmining 60-80% i oqova ko‘rinishda hosil bo‘ladi. 10-60 mm qalinlikda yoqqan yomg‘ir ba’zida 50-60 km 3 suv hajmlarini (katta maydonlarda) tashkil etishi mumkin. Bu suvlarning oqimini to‘xtatmaslik tuproq eroziyasiga, suv toshqinlariga sabab bo‘lib, katta zararli oqibatlarga olib keladi (qishloq xo‘jalik ekinzorlarini suv bosishi, sug‘orish tarmoqlariga loyqa cho‘kishi, tuproq eroziyasidan hosildor qatlamning yuvilishi va h.k.). Bu suvlar sel omborlarida (O‘zbekiston hududida bunday suv omborlar soni 25 ta) va limanlarda ushlab qolinishi ham ularning zararini bartaraf etadi hamda limanlarda tuproqning bir marotaba namlanishini ta’minlaydi. Liman – uch tomoni uvatlar bilan o‘ralgan maydondir. Bir marotaba sug‘orib qolishda suv dasht o‘simliklari uchun 15-25 kun, ekilgan o‘tlar uchun 5-10 kun, don ekinlari, himoya daraxtlari uchun 2-5 kun limanda saqlanishi mumkin. Tekis relyef sharoitida mahalliy suv oqovalaridan limanlar qurish yo‘li orqali foydalanish mumkin. Bunda, atrofi uvatlar bilan o‘ralgan ma’lum bir kichik maydon, ma’lum miqdorda mahalliy oqova suvlar bilan to‘ldirilib (ularning oqish yo‘nalishi to‘silishi hisobiga), tuproqning faol qatlamini bir marotaba namlantirib, bu yerda qishloq xo‘jaligi ekinlarining rivojlanishi uchun nam zaxirasi yaratiladi. Limanlar yer nishabligi i = 0,002-0,003(0,005) bo‘lgan turli yer relyefi sharo- itlarida hosil qilinadi. Limanlar suvga to‘ldirilishi, rejada joylashishi, ulardagi suv qalinligi bo‘yi-cha tasniflanadi. 23-rasm. Mahalliy oqova suvlarning hosil bo‘lishi 89 Suvga to‘ldirilishi bo‘yicha: yomg‘ir va qor suvlaridan to‘ldiriladigan, suv ombor suvlaridan, daryo toshishidan (qayir) va daryo suvlaridan to‘ldiriladigan limanlarga; rejada joylashishi bo‘yicha: ko‘ndalang va bo‘ylama limanlar, yakka va yarusli limanlarga; suv chuqurligi bo‘yicha sayoz ( Download 106.04 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling