Qo‘qon universiteti Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi 3-kurs talabasi

Mundarija:

Qo‘qon universiteti Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi 3-kurs talabasi
1.	Аbdurahimova Mavzuna	O‘zbekistonda imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlash amaliyotini takomillashtirish yo‘nalishlari
2.	Аbdusattorova Sarvinozbonu	Bola shaxsiga yoʼnaltirilgan taʼlim dasturini qoʼllashda interfaol uslublar
3.	Аbdushukurova Sevara	Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda kitobxonlik koʼnikmalarini shakllantirish
4.	Аbsamatova Iroda	Maktabgacha yoshdagi bolalar inklyuziv taʼlimini takomillashtirish yoʼnalishlari
5.	Аminova Muslima	Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda dizaynerlik qobiliyatini rivojlantirish metodikasi
6.	Аxmadjonova Gulshoda	Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida mashg‘ulot jarayonlarida steam texnologiyasini joriy etish
7.	Boymirzaeva Shoxistaxon	3-4 yoshli bolalarga didaktik oʼyinlar orqali taʼlim berish usullari
8.	Boratova Oʼgʼilxon	Maktabgacha tayyorlov yoshdagi bolalarni zamonaviy texnologiyalar yordamida savodga tayyorlash
9.	Quldasheva Zarnigor	Maktabgacha taʼlim tashkiloti tarbiyachisining inklyuziv kompitentsiyasi
10.	Mamajonova Nozilaxon	Imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlashda ota-ona va MTT hamkorligi
11.	Mamaziyaeva Maxliyo	Maktabgacha taʼlim tizimi boshqaruvini takomillashtirish istiqbollari
12.	Mamaraximova Mushtaribegim	Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy faoliyat bilan tanishtirishda interfaol usullardan foydalanish
13	Mamasolieva Muxayyoxon	Maktabgacha taʼlim tashkiloti pedagog xodimlarining kasbiy kompetentsiyasini rivojlantirish texnologiyalari
14.	Mansurova Madinaxon	Rivojlantiruvchi markazlardagi faoliyat orqali bolalar nutqini takomillashtirish usullari
15.	Rustamova Madinabonu	Maktabga tayyorlov guruhlarida matematik taʼlimni rivojlantirishning zamonaviy texnologiyalari

		QO‘QON UNIVERSITETI XABARNOMASI KOKAND UNIVERSITY HERALD ВЕСТНИК КОКАНДСКОГО УНИВЕРСИТЕТА
ISSN: 2181-1695			OAK: 01-08/1819/6	www.herald.uz

O‘ZBEKISTONDA IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALAR BILAN ISHLASH AMALIYOTINI TAKOMILLASHTIRISH YO‘NALISHLARI
Abdurahimova Mavzuna
Qo‘qon universiteti Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi 3-kurs talabasi

MAQOLA HAQIDA	ANNOTATSIYA
Qabul qilindi: 24-may 2022-yil Tasdiqlandi: 26-may 2022-yil Jurnal soni: 3 Maqola raqami: 1 DOI: https://doi.org/10.54613/001136	Maqolada O‘zbekistonda imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlash, ularning alohida ehtiyojlarini to‘liq qondirish, ta’lim olish jarayoni uchun yangi usul va vositalarni kiritish, xalqaro tajribalarga asoslangan holda mavjud muammolarga yechim berish masalasi ko‘tarilgan. Bundan tashqari maqolada Italiya, Germaniya, Rossiya, AQSh, Xitoy kabi rivojlangan va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarning ta’lim tizimida imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlash amaliyoti chuqur o‘rganilgan. Ushbu davlatlar tajribasining O‘zbekistonga tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan amaliy jihatlari, imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlashning yutuq va kamchiliklari tahlil qilingan.
KALIT SO‘ZLAR
Maktabgacha ta’lim, inklyuziv ta’lim, erta bolalik, nuqsonli bolalar, maxsus bog‘chalar

KIRISH

Bugungi globallashuv sharoitida nogironligi bo‘lgan yoshlarni sifatli ta’lim bilan ta’minlash va bu orqali ularni sog‘lom jamiyat muhitiga ortiqcha ijtimoiy to‘siqlarsiz adaptiv moslashishini kafolatlash bu boradagi davlat islohotlarining ustuvor vazifasi hisoblanadi. Shu ma’noda, jismoniy imkoniyati cheklangan o‘quvchi-yoshlarni inklyuziv shart-sharoitlar asosida bosqichma-bosqich umumta’lim muassasalariga jalb etish, ularning huquqiy-ma’naviy madaniyatini yuksaltirish, alohida e’tiborga muhtojlarni davlat va jamiyat uchun sifatli kadr qilib voyaga yetkazish bu boradagi davlat siyosatining mohiyatini tashkil etadi.
Mamlakatimizda imkoniyati cheklangan bolalarga g‘amxo‘rlik ko‘rsatish davlat siyosati darajasida ko‘tarilmoqda. 2020-yil 13-oktyabrda “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4860-son qarorida¹ 2020-2025-yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish konsepsiyasiga O‘zbekistonda inklyuziv ta’limni rivojlantirish, alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini takomillashtirish hamda ularga ko‘rsatiladigan ta’lim xizmatlari sifatini yaxshilash bo‘yicha qator vazifalar belgilab berildi. Ushbu qarorda ham alohida taʼlim ehtiyojlari boʻlgan bolalarga taʼlim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari ishlab chiqilgan. Unga koʻra, tajriba-sinov tariqasida shaharlarda va Toshkent shahrining tumanlarida joylashgan bittadan maktablarda inklyuziv taʼlim joriy qilinadi. Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida joylashgan bittadan maktablarda alohida taʼlim ehtiyojlari boʻlgan bolalar uchun boshlangʻich tayanch sinflar ochiladi. Qashqadaryo, Fargʻona va Xorazm viloyatlarida joylashgan bittadan kasb-hunar maktabida ixtisoslashtirilgan taʼlim muassasalarining 9-sinf bitiruvchilari va alohida taʼlim ehtiyojlari boʻlgan bolalar uchun ixtisoslashgan guruhlar tashkil etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvar oyida “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-son Farmonining² 66-maqsadida belgilangan “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlashning samarali tizimini shakllantirish, ularning hayot sifati va darajasini oshirish” uchun nogironligi bo‘lgan shaxslarning jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga jalb qilinishi va faol ishtirokini ta’minlovchi inklyuziv ta’lim va ishga joylashtirish tizimini takomillashtirish masalalariga alohida to‘xtalib o‘tilgan.
Imkoniyati cheklangan fuqarolarning statistikasiga murojaat qiladigan bo‘lsak, O‘zbekistonda imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlash amaliyotini takomillashtirish mavzusi naqadar dolzarb ekanligini yana bir bor ko‘rish mumkin. 2019-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, mamlakatimiz bo‘yicha rasmiy tarzda 710 mingga yaqin imkoniyati cheklangan shaxslar ro‘yxatga olingan. Ularning 101 ming nafarini 16 yoshgacha bo‘lgan imkoniyati cheklangan bolalar tashkil qiladi³.
Ushbu bolalarga munosib turmush sharoitini yaratish, inklyuziv ta’limga jalb qilish hamda qamrov darajasi va hayotdagi faolligini oshirishda qator muammolarga duch kelinmoqda. Ta’lim bilan qamrab olinmagan, uyda o‘tirib qolgan, imkoniyati cheklangan bolalar soni sezilarli darajada ortib bormoqda.
Maktablarda inklyuziv ta’lim bilan qamrab olish uchun shart-sharoitlar yetarli emas. 101 ming imkoniyati cheklangan bolalarning 80 ming nafari bemalol maktabga bora oladi.
Imkoniyati cheklangan bolalar uchun alohida tuzilgan sillabus va darsliklar to‘liq mavjud emas. Ularning tuzilishi interaktiv va sodda ko‘rinishda bo‘lsa, ta’lim sifati va samaradorligi yanada oshgan bo‘lar edi.
Shu bilan birgalikda imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlash jarayonida ba’zi bir muammolar ham mavjud, masalan:

• 
  ko‘zi ojiz bolalarga ta’lim berish uchun Brayl yozuvidagi notalar bilan ishlay oladigan o‘qituvchilarning yetishmasligi;
  
• 
  ko‘zi ojizlar uchun darsliklar yetarli emas;
  
• 
  darsliklarni tayyorlashda professional mutaxassislarni jalb qilish dolzarb hisoblanadi.
  

Ma’lumki, ko‘p hollarda imkoniyati cheklangan bolalarning musiqa va san’at maktablarida o‘qishga ishtiyoqi baland bo‘ladi. Chunki ularda eshitish qobiliyati yaxshi rivojlangan, bundan tashqari, kuylashga ham iste’dodi kuchli bo‘ladi.
Imkoniyati cheklangan bolalar, umuman, imkoniyatlar tanlovidan mahrum bo‘lgan shaxslarda ichki va tashqi qobiliyatlarni kashf qilishda xorij tajribasi, tadqiqotlar va izlanishlar yaqindan yordam beradi.
Ta’lim olish huquqi barchaga birdek tegishli, xoh u yosh bo‘lsin, xoh yoshi katta, xoh sog‘lom bo‘lsin, xoh nogiron. Bu huquq ko‘plab qonunlar bilan ham mustahkamlab qo‘yilgan. Bularga:

• 
  “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiya (1989-yil);
  
• 
  “Nogironlar huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiya (2008-yil);
  
• 
  Butunjahon ta’lim hamma uchun Deklaratsiyasi (1990-yil);
  
• 
  YUNESKOning Salamanka bayonoti va harakatlar doirasi (1994-yil);
  
• 
  Dakar harakatlar doirasi (2000-yil) va yana boshqa ko‘plab qonun hujjatlari va normativlar.
  

Bu kabi qonun hujjatlarining aksariyatiga O‘zbekiston ham a’zo.