Qo‘qon universiteti xabarnomasi kokand university herald s on maxsus maqolalar volume special issues

 
TADQIQOT NATIJALARI 
Endi yurtimiz maktabgacha ta’lim tizimidagi katta yoshli 
bolalarga “dizaynerlikni o‘rgatish” metodikasi haqida T jadval 
bilan tanishib chiqamiz. 
2-jadval 
T-jadval metodi
4
 
 
AFZALLIKLARI 
KAMCHILIKLARI 
1.
Bolalarda 
ijodiy 
qobiliyatlar shakllanadi. 
2.
Dunyoni 
badiiy 
tasavvur qila olishadi. 
3.
San’at hayotining bir 
qismiga aylanib boradi. 
4.
Ularning 
badiiy 
tasavvuri nafislashadi. 
5.
Tabiiy 
fanlarga 
bo‘lgan qiziqishlari ortib 
boradi. 
1.
Bolalarni 
ko‘ngli 
borgan sari noziklashib 
boradi. 
2.
Hayotdagi 
qiyinchiliklarga ma’lum bir 
darajada 
bardosh 
berishlari qiyinlashadi. 
3.
Boshqa 
fanlarga 
nisbatan 
qiziqishlari 
pasayadi. 
4.
Aniq va gumanitar 
fanlarni 
o‘zlashtirishda 
qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. 
Jadvalni o‘z tajribamdan va 2 yil davomida bog’chada 
o‘tkazgan amaliyotimga tayangan holda tuzdim. Katta va 
tayyorlov guruhidagi bolalarga e’tibor bersak, ular dizaynga va 
go‘zallikka juda o‘ch bo‘lishadi. Ayniqsa, qiz bolalarda bu holat 
ko‘p kuzatiladi. O‘zlariga alohida e’tibor berish, kiyimlariga har xil 
bezaklar kiritish va mashg’ulotlarda stol ustini ozoda va 
saranjom qilib turishlari bunga yaqqol misol. Ota-onalarining 
hatti-harakatlarini bevosita kuzatib borishadi va o‘zlari uchun 
ma’qul, deb topganlarini takrorlashga urinishadi. Agar bu 
holatda ularga qarshilik yoki keskin “yo‘q” javobini bersangiz, bu 
ularning ruhiyatiga keskin ta’sir qilishi mumkin. Shu sababdan 
ham bolalarning badiiy va estetik didlarini hurmat qilish, ularda 
kamchiliklar ko‘zga tashlanganda sekin-astalik bilan birgalikda 
hal qilish tavsiya qilinadi.
1960-yillarning o‘rtalariga qadar bolalarning ijodiy ta’limi 
eng mashhur mavzulardan biri edi. Keyin bu mavzu deyarli 
e’tiborsiz qoldi va 1990-yillarga qadar qayta ko‘tarilmadi. O‘quv 
dasturlari, 
o‘qituvchilarning 
malakasini 
oshirish 
va 
tadqiqotlarning asosiy yo‘nalishi rasmlarni tahlil qilish, vizual 
aloqaning 
mashhur 
shakllari 
va 
madaniyat 
faqat 
tadqiqotlardagina ko‘rina boshladi. Bolalar tarbiyasining eng 
muhim yo‘nalishlaridan biri – bu bolalarda ijodkorlik va uni 
rivojlantirish. Bu bolaning umumiy rivojlanishi va kamolotidagi 
eng ahamiyatli masaladir. Bolalar tez rivojlanadigan, 
o‘rganadigan va yangi bilimlarini darhol qabul qiladigan davrda 
ularga to‘g'ri yo‘l-yo‘riq berish va ularni yo‘naltirish muhim 
masala hisoblanadi.
Ushbu 
"ijodiy 
ta'lim 
hamjamiyatining" 
barcha 
ishtirokchilari, xususan tarbiyachi, ota-ona, jamoat va 
o‘qituvchilar bolalarni barkamol va ijodiy rivojlantirish g'oyasiga 
asoslangan tamoyillar va qadriyatlarni birga baham ko‘rishlari 
lozim, bu bolalarning dizaynerlik qobiliyati yaxshi rivojlanishiga 
sabab bo‘ladi. Bolalar maktabgacha yoshda ijodiylikka juda ham 
qiziqishadi, ular dunyodagi barcha narsa va hodisalarni ijodiy 
tasavvur qiladilar, yaratadilar, mashq qiladilar, o‘zgartiradilar, 
kashf etadilar, tan oladilar, manipulyatsiya qiladilar va baham 
ko‘radilar, bu esa ijodiy ta'limda samarali ishlash imkonini beradi, 
lekin dizayn va ijodiy ta’lim masalalari erta bolalik davrida o‘quv 
dasturiga kiritilmagan. 
Ma'lumki, ilg'or ijodiy fikrlash qobiliyatlari bolalarni erta 
bolalik davridagi ta'lim jarayonida, ya’ni maktabgacha ta’limda 
rag'batlantirgandagina yaxshi natijalarga erishiladi. Badiiy 
3 https://shkolyariki.ru/uz/himiya/razvitie-tvorcheskih-sposobnostei-
detei-primenenie-sovremennyh.html
rivojlanish 2 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan davrda bola 
rivojlanishining boshqa davriga qaraganda ko‘proq sodir bo‘ladi. 
Ushbu to‘rt yillik davrda bolalar chizmalardan tasvirlashga va 
tartibsiz tasvirlardan tashkiliy tasvirga o‘tishadi. Bu yillar 
davomida bolalar tomonidan yaratilgan chizmalar va 
modellashtirish hayotiylik va yangilik bilan to‘ldiriladi, ular o‘sib-
ulg'aygan sari bu tez sur’atlarda pasayib boradi. Demak, 
maktabgacha yosh davrida bunga alohida e’tibor qaratilmasa 
bolada keyinchalik rivojlanish susayib boradi.
Maktabgacha ta'lim muassasalari uchun ta'lim vositalari 
to‘g'ridan-to‘g'ri yoki bilvosita tizimli o‘rganish va aniq 
maqsadlarni shakllantirishga ta'sir qiladi. Binobarin, bolalarga bu 
imkoniyatlarni ular o‘zlarini sinab ko‘rishlari va ko‘nikmalarni 
rivojlantirishlari mumkin bo‘lgan cheksiz erkinlikni ta'minlash 
uchun moslashuvchan va yaxshi ishlangan dasturlarga ajratish 
orqali taqdim etilishi kerak. Bolalarning cheksiz tasavvurini, 
ijodkorligini va qiziqishini bolaning rivojlanishiga mos ravishda 
yo‘naltirish va ularga keng imkoniyatlarni birlashtirishga ko‘mak 
berish juda muhimdir.
Ushbu jarayon davomida bog'cha tarbiyalanuvchilari 
ijodiy fikrlovchi sifatida o‘zlarining qobiliyatlarini rivojlantiradilar 
va takomillashtiradilar. Ular o‘z g'oyalarini ishlab chiqish, ularni 
tatbiq etib ko‘rish, chegaralar, muqobil variantlarni sinab ko‘rish, 
boshqalardan ma'lumot olish va eng muhimi, tajribalari asosida 
yangi g'oyalarni yaratishni o‘rganadilar. Haqiqatda, jarayondagi 
qadamlar alohida yoki ketma-ket emas. Tasavvur qilish, 
yaratish, o‘ynash, almashish va aks ettirish turli yo‘llar bilan 
uyg‘unlahshadi. Biroq, asosiy elementlar har doim u yoki bu 
shaklda mavjud bo‘ladi. 20-asrning eng iqtidorli rassomlari va 
ixtirochilarining ba'zilari o‘zlarining muvaffaqiyatlari uchun 
poydevor qo‘yishda bolalar bog'chasidagi tajribalarini muhim, 
deb baholaydilar.
Ular bolalar bog'chasidagi tajribalarini tasvirlab berishdi. 
Ya’ni bolalar nima qilishni xohlashlarini tasavvur qilishadi, o‘z 
g'oyalari asosida loyihalar yaratadilar, ijodlari bilan o‘ynaydilar, 
ularni boshqalar bilan baham ko‘radilar va o‘z tajribalari haqida 
mulohaza yuritadilar - bularning barchasi ularni yangi narsalar 
haqida kengroq tasavvur qilishga olib keladi. Shu bois erta 
bolalik davridagi ta'lim uchun tasviriy san'at o‘quv dasturi 
muhimdir. Bolalarga badiiy faoliyatni boshlash, o‘zini namoyon 
qilish, o‘z nuqtai nazarini taqdim etish imkoniyati zarurligini 
ta'kidlaydi.
Bu bolalarning ob'yektlar va hodisalarni o‘ziga xos tarzda 
tasvirlashi, turli vositalar va usullardan foydalanishi, ularning 
mahsulotini kuzatish va tavsiflashga qaratilgan. San'at va fanga 
bo‘lgan qiziqish ta'lim tizimining muhim qismi bo‘lmagan va 
texnologik 
rivojlanishga 
qaratilgan 
kompetensiyalarni 
egallashdan kamroq ahamiyatga ega bo‘lgan davrda bolalar 
ijodiyotini rivojlantirish uchun aniq javoblar va yechimlarni 
taqdim etish juda muhimdir.
TOBB Iqtisodiyot va texnologiya universiteti, Anqara, 
Turkiya, Ichki arxitektura va atrof-muhit dizayni bo‘limining 
interyer arxitekturasi talabalari o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazildi. 
Respondentlar tasodifiy tarzda ikkinchi, o‘rta va yuqori sinf 
o‘quvchilari orasidan tanlab olindi. Tadqiqotda qatnashgan 110 
nafar o‘quvchining 87,5 foizi bolalar bog‘chasiga qatnagan. 
Tadqiqot dizayn ta'limi bolalar bog'chasidan boshlanishi va 
to‘xtovsiz bosqichma-bosqich davom etishi kerakligi haqidagi 
fikrni isbotladi. Talabalarning yarmidan ko‘pi bolalar 
bog'chasidagi mashg‘ulotlardan keyin dizayn bo‘yicha hech 
qanday ma'lumotga ega emasliklarini yoki ahamiyatsiz 
ekanligini ta'kidladilar; 31,3% bolalar bog'chasidan keyin dizayn 
bo‘yicha ta'lim rivojlanganligini aytdi; o‘quvchilarning atigi 7,5 
foizi bolalar bog'chasidan keyin ham badiiy, dizayn va ijodiy 
ta'limni davom ettirganligini ma’lum qildi. Javoblardan oydin 
bo‘lishicha, o‘quvchilar bog‘chadan so‘ng badiiy va dizayn ta’limi 
davomida o‘z ijodiy qobiliyatlarini potensial rivojlantirganliklarini 
his qilmaganlar. Maktabgacha ta'limdan asosiy dizayn bilimlari 
4 Tadqiqot davomida muallif tahlili 

---