Qo‘qon universiteti xabarnomasi kokand university herald s on maxsus maqolalar volume special issues

 
www.herald.uz
 
41
ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan ushbu davrda dizayn masalalarini 
ham, unga mos keladigan pedagogik jihatlarni ham hal qilish 
foydali bo‘lishi mumkin. 
Yuqorida aytib o‘tilganidek, 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar 
maktabgacha ta'lim faoliyati doirasida estetik zavq va ijodiy 
yondashuvlarning ko‘plab namunalarini ko‘rsatadilar. Shunga 
ko‘ra, yosh bolalar tarbiyachilari o‘z o‘quvchilarining tasviriy 
san'at bo‘yicha qobiliyatini tarbiyalash uchun moddiy, 
motivatsiya, tuzilish va psixologik muhitni ta'minlaydilar. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar va ularning o‘qituvchilari 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar Rosario, Kollazo (1981) va 
Tompson (1995) tomonidan o‘rganilib, ular maktabgacha 
yoshdagi yoki bolalar bog'chasidagi tarbiyalanuvchilar badiiy 
tajribasining sifati, ayniqsa, o‘qituvchilarning tajribasi yetarli 
emasligini aniqladilar.
Biroq, kichik yoshdagi bolalar odatda kutubxonalardan 
ma'lumot izlay olmaydilar yoki tengdoshlari, o‘qituvchilari va 
ota-onalari bilan mavzularni samarali muhokama qila olmaydilar. 
Shu sababli, ularning ijodiy faoliyatini yo‘naltirish va baholab 
borish o‘qituvchilarga bog'liq. Boshqacha qilib aytganda, 
maktabgacha va yoki bolalar bog'chasidagi tarbiyalanuvchilarga 
maktab sharoitida dizayn materiallari va tadbirlarini ta'minlash 
butunlay o‘qituvchilarga bog'liqdir. 
Ota-onalar faollik ko‘rsatib, boladagi qobiliyatlarning 
rivojlanishini tezlashtirishga hissa qo‘shishi mumkin. Bolalar 
bilan o‘qib, yozishni o‘rgatishi, murakkab maktab vazifalarini 
birga bajarishi zarur. Bola yuqori darajadagi onglilikni namoyon 
qilishi, ko‘p narsani bilishi, o‘qish va hisoblash qobiliyatiga ega 
bo‘lishi mumkin, ammo uning qobiliyatlari birdek rivojlanmasligi 
mumkin. Ko‘rinib turibdiki, ko‘p narsa bola o‘zining barcha 
qobiliyatlarini ishlatib, xotirasiga tayanishi bilan bog'liq, ijodiy 
vazifalarning haddan tashqari ko‘p berilishi uning rivojlanish 
dinamikasini sekinlashtiradi. Boshlang'ich maktabda bunday 
bolalar yaxshi o‘qiydilar, lekin keyin ular "qat'iy o‘rtacha" 
bo‘lishlari mumkin va o‘rta maktabda ular ko‘pincha 
qiyinchiliklarga duch kelishadi.
N.S.Denisenkova va E.A.Klopotovalarning tadqiqotlari 
shuni ko‘rsatdiki, bu bolalarning kognitiv faolligi pasaygan, ular 
hech narsaga qiziqmaydi. Bolalar nafaqat bir nechta savollarni 
berishadi, balki hodisalarning mohiyatiga kirib borishga, sabab-
oqibat munosabatlarini tushunishga intilmaydilar. Maktabga 
tayyorgarlik diagnostikasi ham motivatsion tayyorgarlikning 
deformatsiyasidan 
dalolat 
beradi. 
Ko‘pincha 
bunday 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalar 
maktabga 
borishni 
xohlamaydilar, ularning asosiy maqsadi yangi narsalarni 
o‘rganish emas, balki yaxshi baho olishdir.
Bundan tashqari, shaxsiy muammolar ham mavjud. 
Bolalar o‘zlariga ishonmaydilar, ular kasallik, charchoqni his 
qilishadi. Birinchi maktab qiyinchiliklariga duch kelgan bola, 
ko‘pincha nevrotik reaktsiyalar va sog'liq muammolariga olib 
keladigan haqiqiy stressni boshdan kechiradi. Ota-onalarning 
passiv pozitsiyasi – o‘z farzandlarining rivojlanishi bilan 
shug'ullanishni istamaslik qobiliyatlarning past darajada 
rivojlanishiga olib keladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar kognitiv faoliyatga ehtiyoj 
sezmaydilar, ular o‘yinda o‘zlarini namoyon qilishdan xursand 
bo‘lishadi, bu esa yetarli emas. Ularda kognitiv faollik ham kam 
rivojlanadi. Sinfda muvaffaqiyatsizlikka uchraydi, bu esa, o‘z 
navbatida ularni keyingi rivojlanishdan qaytaradi. Shu bilan 
birga, agar ota-onalar maktabgacha yoshning qadr-qimmatini 
tushunsa, bolalarni o‘ynashga, chizishga, loyihalashga undasa, 
bola ijodiy rivojlanishi, hissiy jihatdan qulay his qilishi va 
maktabda muvaffaqiyatga erishish uchun sezilarli imkoniyatga 
ega bo‘lishi mumkin. Agar ota-onalar bola bilan ishlamasa, lekin 
ayni paytda u maktab o‘quv dasturiga muvofiq o‘qish, yozish va 
o‘qishi kerakligini kutsa, bunday bolaning rivojlanish istiqbollari 
qayg'uli bo‘lishi mumkin. U past intellektual faoliyatni namoyish 
etadi, tasavvuri zaif, kognitiv faolligi past, bundan tashqari, u 
o‘ziga ishonmaydi, maktab unda qo‘rquvni keltirib chiqaradi.
Texnologiyalarda qo‘llaniladigan uslublarning aksariyati 
nazariy jihatdan yangi emas, rus maktabi va shaxsning ijodiy 
rivojlanishining xorijiy nazariyalari vakillari tadqiqotlarida taqdim 
etilgan nazariy va uslubiy g'oyalarning uyg'unlashuvidir. E.P. 
tomonidan shaxs ijodini rivojlantirish muammosini o‘rganish 
alohida 
e'tiborga 
loyiqdir. 
O‘qituvchilarning 
e'tiborini 
maktabgacha yoshdagi bolaning ijodiy salohiyatini samarali 
rivojlantiradigan sharoitlarni o‘rganishga qaratish kerak.