Qoraqalpoqiston tibbiyot instituti

2.2. Koronavirus infeksiyasida qoʻllaniladigan vaksinalar tahlili
COVID-19 vaktsinalari dunyoni toʻxtatishga majbur qilgan ushbu virusga qarshi kurashda haqiqiy yutuq boʻldi. Pandemiya boshlanganidan beri koʻplab vaktsinalar ishlab chiqilgan va sertifikatlangan, ammo baʼzilari boshqalarga qaraganda samaraliroq va xavfsizroq ekanligi isbotlangan.
AQSh, Yevropa va boshqa mamlakatlarda foydalanish uchun avtorizatsiya qilingan birinchi COVID-19 vaktsinasi boʻlgan Pfizer-BioNTech vaktsinasi mRNK texnologiyasiga asoslangan. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 95% samaradorlikni koʻrsatdi. Pfizer-BioNTech singari, Moderna vaktsinasi ham mRNK texnologiyasiga asoslangan. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 94,1% samaradorlikni koʻrsatdi. Oksford universiteti bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan AstraZeneca vaktsinasi vektor texnologiyasiga asoslangan. Ushbu vaktsina dozaga qarab COVID-19 kasalligining oldini olishda 70-90% samaradorlikni koʻrsatdi. Johnson & Johnson vaktsinasi vektor texnologiyasiga asoslangan va bitta dozadir. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 66,3% samaradorlikni koʻrsatdi. Xitoyda ishlab chiqilgan Sinovac vaktsinasi inaktivatsiyalangan virus texnologiyasiga asoslangan. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 50,7% samaradorlikni koʻrsatdi. Rossiyada ishlab chiqilgan Sputnik V vaktsinasi vektor texnologiyasiga asoslangan. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 91,6% samaradorlikni koʻrsatdi. Novavax vaktsinasi oqsil texnologiyasiga asoslangan va virus oqsillarining zarralarini oʻz ichiga oladi. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 89,3% samaradorlikni koʻrsatdi. Xitoyda ishlab chiqilgan Sinopharm vaktsinasi inaktivatsiyalangan virus texnologiyasiga asoslangan. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 79% samaradorlikni koʻrsatdi. Covovax vaktsinasi oqsil texnologiyasiga asoslangan va virus oqsillarining zarralarini oʻz ichiga oladi. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 89% samaradorlikni koʻrsatdi. Hindistonda ishlab chiqarilgan Covishield vaktsinasi AstraZeneca vaktsinasining bir variantidir. Klinik tadqiqotlarda ushbu vaktsina COVID-19 kasalligining oldini olishda 70% samaradorlikni koʻrsatdi.
COVID-19 vaktsinalarining samaradorligi reytingi quyidagicha tuzilishi mumkin: shu bilan birga, samaradorlikdan tashqari, mavjudlik, narx, yuzaga kelishi mumkin boʻlgan nojoʻya taʼsirlar va boshqalar kabi boshqa omillarni ham hisobga olish kerak. Moderna vaktsinalari AQShda eng keng tarqalgan Pfizer-BioNTech va Moderna vaktsinalari boʻlsa, Rossiyada va Sputnik V vaktsinasi mavjud boʻlgan boshqa mamlakatlarda u keng qoʻllaniladi. Hindistonda Covishield eng koʻp mavjud boʻlgan vaktsina, Xitoyda esa Sinopharm.
Har bir vaktsinaning oʻziga xos xususiyatlari va mumkin boʻlgan yon taʼsiri borligini tushunish muhimdir va emlash toʻgʻrisida qaror qabul qilishdan oldin tibbiy mutaxassisdan maslahat soʻrash kerak. Vaktsinaning turli dozalarini qoʻllash boʻyicha dozalash va interval boʻyicha tavsiyalarga rioya qilish ham muhimdir.
Vaktsinalar nisbatan tez ishlab chiqilgan boʻlsa-da, ular barcha kerakli klinik tadqiqotlardan oʻtdi va butun dunyo boʻylab regulyatorlardan foydalanish uchun ruxsat oldi. Emlash COVID-19 ga qarshi kurashda muhim vosita boʻlib, aholini kasallikning ogʻir shakllaridan himoya qilishga va virus tarqalish xavfini kamaytirishga yordam beradi.
Biroq, baʼzi odamlar mumkin boʻlgan nojoʻya taʼsirlardan xavotirlanib, emlashdan qoʻrqishlari mumkin. Umuman olganda, vaktsinalarning yon taʼsiri odatda engil va qisqa muddatli boʻladi, shu jumladan inʼektsiya joyida ogʻriq, charchoq, bosh ogʻrigʻi va tana haroratining koʻtarilishi. Kamdan kam hollarda allergik reaktsiyalar yoki tromboz kabi jiddiy yon taʼsirlar paydo boʻlishi mumkin.
Shunday qilib, vaktsinani tanlash va emlash toʻgʻrisida qaror qabul qilishda sogʻliqni saqlash tashkilotlari kabi ishonchli maʼlumot manbalariga murojaat qilish va tibbiy mutaxassislar bilan maslahatlashish zarur. Shuni esda tutish kerakki, emlash nafaqat kasallikdan individual ravishda himoyalanishga yordam beradi, balki jamiyat uchun masʼuliyatli harakat boʻlib, virus tarqalish xavfini kamaytirishga va poda immunitetiga erishishga yordam beradi.
Shunday qilib, COVID-19 vaktsinalarining reytingi yangi tadqiqotlar va yangilanishlarga qarab oʻzgarishi mumkin, ammo umuman olganda, eng keng tarqalgan va yaxshi natijalarga erishgan bir nechta vaktsinalarni ajratib koʻrsatish mumkin: kasalliklar va kasalxonaga yotqizish va oʻlim xavfini kamaytirish. Biroq, ushbu vaktsina trombozning baʼzi kam uchraydigan holatlari bilan bogʻliq boʻlib, bu bir nechta mamlakatlarda uning vaqtincha toʻxtatilishiga olib keldi. Ushbu vaktsinalardan foydalanish natijasida olingan ajoyib natijalarga qaramay, har bir vaktsinaning oʻziga xos xususiyatlari va xatarlari borligini tushunish muhimdir. Turli mamlakatlarda mavjudligi va tarqalishidagi farqlarni ham hisobga olish kerak.
Va nihoyat, emlashlar COVID-19 ga qarshi kurashda asosiy vosita ekanligini unutmaslik kerak, ammo ular yagona vosita emas. Shu bilan birga, virus tarqalish xavfini kamaytirish uchun niqob kiyish, ijtimoiy masofani saqlash va qoʻllarni tez-tez yuvish kabi ehtiyot choralarini koʻrish kerak. Bundan tashqari, vaktsinalar va ularning samaradorligi boʻyicha tadqiqotlarni davom ettirish kerak, ayniqsa virusning yangi variantlari paydo boʻlishini hisobga olgan holda. Pfizer va Moderna kabi baʼzi vaktsinalar allaqachon immunitetni uzoqroq saqlashga yordam beradigan kuchaytiruvchi dozalarni ishlab chiqishni boshlagan.
Vaktsinalar bilan bogʻliq baʼzi xavf va muammolarga qaramay, ular COVID-19 ga qarshi kurashda asosiy vosita boʻlib qolmoqda. Aksariyat mamlakatlar poda immunitetiga erishish va virus tarqalishini toʻxtatish uchun emlash kampaniyalarini faol ravishda targʻib qilmoqdalar.