Qo‘shma gap qismlari va ularni bog‘lovchi vositalar bilib oling. Qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar qo‘shma gap qismlari sanaladi. Bu qismlarni

 
BIRIKTIRUV BOG‘LOVCHISI YORDAMIDA  
BOG‘LANGAN QO‘SHMA GAPLAR 

---

5
 
 
Ona tili. Qoida va Qarash/ Fazliddin O‘taganov 
Bilib oling. Biriktiruv bog‘lovchisi qo‘shma gapning payt, sabab-natija 
munosabatlarida bo‘lgan qismlarini bog‘lab keladi. Qismlari o‘rtasida sabab-
natija munosabati ifodalangan qo‘shma gaplarda ikkinchi qism oldidan 
natijada so‘zini qo‘yish mumkin bo‘ladi.
Masalan, Anor so‘zlar va Zaynab qalbi Tol bargiday dir-dir qaltirar ↔ Anor 
so‘zlar (va) natijada Zaynab qalbi Tol bargiday dir-dir qaltirar. (Hamid Olimjon) 
Eslab qoling. -u, -yu, -da yuklamalari ham biriktiruv bog‘lovchilari bajargan 
vazifalarni bajaradi. Termometr hamshiraning qo‘lidan tushib ketdi-yu, bir 
tomchi simob yaltirab polga dumaladi. (S. Ahmad)(payt) 
 
1. Biriktiruv bog‘lovchilari qanday munosabatda bo‘lgan qo‘shma gap 
qismlarini bog‘laydi? 
Javob: a) payt: Ko‘chaga chiqdim va ko‘zim yoshlandi. 
b) Uyqu dori ichdim hamda uxlab qoldim. 
2. Qo‘shma gap qismlarini bog‘lab kelgan va bog‘lovchisi o‘rnida qaysi 
hollarda -u (-yu), -da yuklamalarini qo‘llash mumkinligini aniqlang. 
Javob: -u (-yu), -da yuklamalari va bog‘lovchisi o‘rnida gaplarni teng 
bog‘laganda hamda o‘zaro sinonimlik yuzaga kelganda, qolaversa, payt, sabab-
natija munosabatini bildirganda qo‘llash mumkin.  
Misol, Gulchehra «piq» etib kuldi-da(va), cho‘zilib tugunni oldi. 
 
48-mashq. Nuqtalar o‘rniga bog‘lovchilardan mosini qo‘yib, ko‘chiring. 
1. Dekabr oyining boshida bir qor yog‘di..., keyin yana oftob charaqlab, havo 
ilib ketdi. (P. Qodirov)  
Namuna: Dekabr oyining boshida bir qor yog‘di-yu, keyin yana oftob charaqlab, 
havo ilib ketdi. (P. Qodirov)  
2. Ko‘pirar tomirlarda qon... portlar hademay bu o‘tli vulqon. (G‘afur G‘ulom)  
→_____________________________________________________________ 
3. Kuzning o‘rtalarida havo bir-ikki daf’a aynidi..., vodiyga qalin tuman tushdi. 
(Said Ahmad)  
→_____________________________________________________________ 
4. Keta boshladim..., u notanish odamning qayoqqa borgani meni 
qiziqtiraverardi. (Sh. Xolmirzayev)  
→_____________________________________________________________ 
5. Bu yerda uzumzor va yong‘oqzorlar ko‘p edi, ... tog‘ manzarasi ham 
boshqacha edi. 
→_____________________________________________________________