Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Eskirish qonunlari. Mahsulot materiallarida ro‗y beruvchi ortga 
qaytmaydigan o‗zgarishlarning fizikaviy mohiyatini ochib beruvchi eskirish 
qonuniyatlarining o‗rganilishi mahsulot ish qobiliyatini yo‗qotishini baholashda 
asosiy ahamiyatga ega. Eskirish qonunlari doimo vaqt omili bilan bog‗liq bo‗lsa 
ham, ularning ba‘zisida vaqt bevosita qatnashmaydi, chunki olingan 
bog‗liqliklarda boshqa omillar bilan aloqa aniqlanib, ular, o‗z navbatida, vaqtda 

---

123 
namoyon bo‗ladi (masalan, energiya bilan). Bunday bog‗liqliklarni o‘zgarish 
qonunlari deb ataymiz.
O‗zgarish qonunlariga korroziya jarayonlarini ta‘riflovchi bog‗liqliklar 
misol bo‗la oladi. Vaqtda korroziya kattaligining o‗zgarishini bevosita aks 
ettiruvchi qonuniyatlarni chiqarish quyidagi sabablarga ko‗ra qiyin. 
Birinchidan, shikastlanish intensivligiga ko‗p miqdordagi omillarning bir 
vaqtda va ko‗pincha teskari ta‘sir ko‗rsatadigan korroziya jarayonlarining 
polivariantliligi tufayli.
Ikkinchidan, korroziya metal yuzasida nafaqat bir tekis taqsimlangan 
(masalan, oksidlangan plenka ko‗rinishida) bo‗lishi, balki lokal xarakterda bo‗lishi 
(mahalliy korroziya) yoki kristallitaro korroziya ko‗rinishida namoyon bo‗lishi 
mumkin. 
Masalan, quruq gazlar yoki ba‘zi noelektrolitlar (moylar) bilan kontaktda 
paydo bo‗luvchi va yuqori haroratlarda juda intensiv kechuvchi metallar va 
eritmalarning kimyoviy korroziyasida ushbu ko‗rinishdagi oksidlash reaksiyalari 
o‗rin egallaydi: 
2
2
4
mn
m
O
Me
O
mn
mMe


, 
bu yerda: m – Me metal atomlari soni; n – metal valentligi. 
Masalan, alyuminiyning oksidlanishida ushbu reaksiya bu ko‗rinishda 
bo‗ladi: 
3
2
2
2
3
2
O
Al
O
Al


. 
Korroziya jarayonining paydo bo‗lishi va intensivligi imkoniyatini baholash 
uchun kimyoviy termodinamika qonunlari qo‗llanadi. Oksidlovchi-tiklanuvchi 
korroziya reaksiyalarida kimyoviy jarayon ishi amalga oshishi sababli jarayon 
intensivligini tavsiflovchi omil bo‗lib termodinamik funksiyalarning biridan 
kattalik xizmat qilishi mumkin. 
Ko‗pincha bunday hisoblar uchun izobar-izotermik potensial G (Gibbs 
funksiyasi) dan foydalanilib, bunda 
mol
J
G
0
298

- birga teng moddalar 

---

124 
konsentratsiyasiga tegishli 
Ê
298


haroratda oksidlash-tiklash reaksiyasida G 
potensial o‗zgarishining standart kattaligi aniqlanadi:
c
c
R
G
G





ln
0
2 9 8
2 9 8

, 
bu yerda: 
c

va 
c
– olingan va sarflangan moddalarning konsentratsiyasi 
(faollik va partsial bosim); 

– harorat; 
R
– gaz doimiysi. 
Korroziya jarayoni 
0
298


G
da bo‗lishi mumkin, uning intensivligi 
298
G

absolyut kattalik bilan tavsiflanadi.
Metallarning quruq havo bilan (gazli kimyoviy korroziya) oksidlanishining 
turli reaksiyalari uchun bu qiymatlarni hisoblash metallarning oksidlanishi 
termodinamik intensivligi, metallarning kislorodga qo‗shilishi to‗g‗risida fikr 
yuritishga imkon beradi.
Texnik metallarning kislorod bilan oksidlanishi termodinamik intensivligi